شوخ‌طبعی‌های محلی و بازیابی هویت فرهنگی
در چند سال اخیر کلیپ‌ها و ویدئوهایی در فضای مجازی باب شده‌اند که در آن افراد و سخنوران یک لهجه خاص صداگذاری کرده و با لهجه یا گویش خاص خود به جای شخصیت‌های اصلی سخن می‌گویند. این ویدئوها در میان مردم به‌شدت محبوب شده‌اند و لذت شنیداری خاصی را برای مخاطبان فارسی‌زبان فراهم می‌کنند.
با یک جستجوی ساده اینترنتی می‌توان به تعداد فراوانی از این‌گونه کلیپ‌ها و ویدئوها دست یافت: به‌طور خاص، دابسمش به لهجه‌های مشهدی، شیرازی و اصفهانی جزو محبوب‌ترین و پرمخاطب‌ترینِ این ویدئوها به شمار می‌روند که در فضای مجازی به شدت مورد استقبال قرار گرفته و به‌سرعت توزیع و تکثیر می‌شوند.
به عنوان نمونه، یکی از معروف‌ترین و سرگرم‌کننده‌ترین این دابسمش‌ها، ویدئویی بود که پس از دیدار ترامپ و کیم جونگ-اون، رهبر کره شمالی، و با لهجه مشهدی تولید و در اینترنت منتشر شد. این ویدئو که توسط جواد خواجوی، از فعالان حوزه تئاتر، تولید شده بود، با عنوان «خداحافظی ترامپ و کیم» شناخته می‌شود و در فضای مجازی بارها و بارها دیده شد.
و یا پیش از آن، می‌توان به ویدئوهایی اشاره داشت که توسط سیده زینب موسوی، استندآپ کمدین اهل قم در فضای مجازی منتشر می‌شد. در این ویدئوها شخصیتی به نام «امپراتور کوزکو» وجود دارد که درواقع، یک زن خانه‌دار از اهالی قم است که با نگاهی به طنز و با گویش قمی به وقایع و مسائل روز می‌پردازد و در مورد این اتفاقات سخن می‌گوید.
این پدیده نوظهور اجتماعی در کنار اینکه بسیار مفرح، لذت‌بخش و جذاب است، از نظر جامعه‌شناختی حاوی دلالت‌های متعددی است که در این مقاله برخی از این دلالت‌ها را مرور می‌کنم:
الف. نخستین نکته‌ای که در رابطه با این ویدئوها به لهجه‌های محلی جالب‌توجه و چشمگیر است، افشای خود و عدم ترس یا خجالت از «به لهجه سخن گفتن» است، پدیده‌ای که تا پیش از این کمتر شاهد آن بودیم. درواقع اگر نسل‌های قبلی تلاش می‌کردند و می‌کنند که در عرصه‌های عمومی و ملی لهجه و اصالت محلی و بومی خود را نفی کنند و یک خودِ معیار و به‌اصطلاح تهرانی را به نمایش بگذارند، اما اکنون با نسل نوینی روبه‌رو هستیم که از نمایش و افشای لهجه و اصالت محلی خود ابا و خودداری ندارد. برعکس، نسل جدید احساس می‌کنند که آن لهجه و آن ویژگی‌های فرهنگی جذاب، درخور توجه و حتی قابل افتخار است.
ب. دومین نکته‌ای که این قبیل ویدئوها و کلیپ‌ها بر آن صحه می‌گذارند، هویت و انسجام درون‌گروهی از طریق این قبیل ویدئوهاست. درواقع، ساکنان شهرهای مختلف کشور که تا پیش از این توجه چندانی به خصلت‌های فرهنگی و اجتماعی خود نداشته و همچون اجزای منفرد و منزوی یک کل، بی‌اتصال با بقیه، زندگی می‌کردند، اکنون از طریق بازتعریف و بازنمایی مجدد و دیگرگونه خصلت‌های زبانی، فرهنگی و رفتاری خود با یکدیگر متحد شده و به یک وفاق ارزشی رسیده‌اند. نسل جوانِ ساکن این شهرها، که از طریق اینترنت در مواجهه با ساکنان شهرها و قومیت‌های گوناگون قرار گرفته‌اند، می‌خواهند روی پای خود بایستند و برمبنای فرهنگ محلی خود به یک گروه منسجم تبدیل شوند. این نسل‌های تازه در تلاشند که در سطح ملی و در عرصه رقابت‌ها و تعارض‌های قومی حرفی برای گفتن داشته باشند و نگاه‌ها را به خود و فرهنگ محلی خود جلب نمایند. در این مسیر، آنان دریافته‌اند که نمایش طنزآمیز و شوخ‌طبعانه خصلت‌های زبانی و فرهنگیِ گروه خودی راهکاری جذاب و مناسب برای تقویت انسجام گروهی و جلب‌توجه عامه مردم در سطح ملی به گروه خودی است و چه بسا تأثیرگذارتر و مفیدتر از نفی و انکار خصلت‌ها و ویژگی‌های محلی باشد.(1)
البته از نظر نباید دور داشته باشیم که همه این امکانات و فرصت‌های جدید از طریق تکنولوژی‌های ارتباطی و فضاهای مجازی ممکن شده است. عصر کنونی، عصر نوآوری و فناوری است، و فناوری‌های تازه، در کنار شبکه‌های اجتماعی فراگیر، به افراد امکان بروز و نمایش خلاقیت‌ها، جذابیت‌ها و ویژگی‌های منحصر به فردشان را با کمترین هزینه و زمان اعطا می‌کنند. ضمن آنکه، رسانه‌های کنونی اغلب رسانه‌های مخاطب-محور هستند و برخلاف رسانه‌های کلاسیکی چون تلویزیون، سینما و روزنامه‌ها که به زیرساخت‌ها، امکانات و بودجه‌های عظیم نیازمند هستند، امروزه مردم عادی نیز این امکان را یافته‌اند که از طریق یک گوشی موبایل و یک خط اینترنت، محتواهای دلخواه خود را تهیه کنند. امکانی که به نظر می‌رسد نسل جوان ایرانی نیز در استفاده از آن پیشگام به شمار می‌روند و از طریق آن به بازتعریف هویت‌های فرهنگی و اجتماعی دست می‌زنند.
[1]- به‌طور مشابهی، مشاهده می‌شود که در حالی که نسل‌های قبلی و قدیمی‌ترِ آذری‌زبان در ایران در تمایل بسیاری به سخن گفتن به زبان فارسی داشتند و آن را نوعی افتخار برای خود به حساب می‌آوردند، در سه دهه اخیر تمایل به سخن گفتن به زبان مادری در میان گویش‌وران آذری‌زبان به شدت افزایش یافته است و افرادی که در جامعه ترکی به زبان فارسی سخن می‌گویند، از سوی دیگر گویش‌وران به شدت مورد انتقاد و حتی طرد قرار می‌گیرند.
یکشنبه, 12 اسفند 1397
فاطمه نصر اصفهانی
منبع: انشان شناسی و فرهنگ
درباره روستا
