فربه شدن فرعیات محرم در مازندران

ادای نذر و صله دادن در ماه محرم، رسمی با مسما و دیرینه در مازندران به عنوان نخستین پایگاه حکومت علویان بوده است که به عزاداری های این ماه، جلوه ویژه و متمایزی می داد، رسمی که در سال های اخیر چنان فربه شده است که جایی برای اصل باقی نگذاشته است.

قدمت نذری دادن در مازندران حتی به پیش از ورود اسلام و مذهب شیعه به این استان باز می گردد ولی با تشکیل نخستین حکومت علوی در این دیار و تبدیل آن به مامنی برای سادات به عنوان نوادگان پیامبر مهربانی ها (ص)، این رسم دیرینه شکل و محتوای مذهبی به خود گرفت و در ایام خاصی بویژه ماه محرم متمرکز شد.

نذری دادن مازندرانی ها در ماه محرم در زمان های نه چندان دور عمدتا" از روز هفتم آغاز می شد ؛ روزی که سنت علم گردانی(رخت کردن علم) به عنوان اصل، آن را همراهی می کرد و نوحه خوانی، روضه خوانی و سینه زنی نیز بخشی از آن به شمار می رفت .

قربانی کردن در پای علم، پختن انواع آنش نذری مانند شیربرنج و پذیرائی از عزاداران با خرما، شربت، شیر و چای مهم ترین نذری دادن به عزاداران در روز هفتم بود که به صورت عمومی برگزار می شد و شام دادن نیز به صورت موردی توسط افراد متمکن یا خانواده های دارای نذر بویژه در روستاها انجام می شد که خود نشانگر افزایش شور حسینی بود.

بیشتر نذری و صله دادن ها اما در این استان به روزهای تاسوعا و عاشورای حسینی موکول می شد تا چراغ مساجد، تکایا، حسینیه ها و مقابر امامزادگان به صورت شبانه روزی روشن باقی بماند و دوستداران خاندان اهل بیت (ع) نیز با شور و شعور بیشتری عزاداری کنند.

 
** دسته روی ، صله دادن همراه با صله رحم
نذری دادن در روزهای تاسوعا و عاشورا در گذر زمان با دسته روی هیات های مذهبی همراه شد؛ رسمی که در آن عزاداران یا به عبارت دقیق تر هیات عزاداری یک روستا حسب یک توافق نانوشته به روستای همسایه می رفتند و عزاداری تاسوعا را مهمان آنان می شدند و روز عاشورا هم میزبانی از هیات عزاداری آن روستا را بر عهده می گرفتند.

این رسم در روستاهائی که دارای محلات مختلف با هیات عزاداری جداگانه بودند به صورت داخل روستائی برگزار می شد و در مناطق شهری هم این رسم میزبانی و مهمانی میان هیات های عزاداری مساجد و تکایا دنبال می شد.

دسته روی در روزهای تاسوعا و عاشورا در عین حال که با سینه زنی، زنجیرزنی، روضه خوانی و دیگر مناسک تعریف شده از قبیل ' علم سلام ' همراه بود، نذری دادن با پذیرائی عمومی از هیات عزاداری میهمان به صرف ناهار یا شام نیز بخش جدائی ناپذیر و معمول این سنت بود.

برپائی این سنت عزاداری در برخی مناطق روستائی مازندران چنان پرشور و جذاب بود که نه تنها هر ساله جمع زیادی از دوستداران این گونه آئین ها را از اقصی نقاط استان به خود جلب می کرد، بلکه مهم تر از همه جمعی را برای گرفتن حاجت در روزهای تاسوعا و عاشورا با این هیات ها همراه و میهمان آنان می کرد.

این رسم پرقدمت که برای بسیاری ازمازندرانی ها همچنان نوستالژیک است ،در سال های اخیر چنان از محتوا تهی شده است که در بعضی از مناطق مرکزی استان مازندران تنها پوسته ای از آن باقی مانده است، پوسته ای به نام ' نذری خوران ' که روزهای تاسوعا و عاشورا هزاران نفر خودرو سوار را از نقاط مختلف شهری به بعضی از روستاها می کشاند تا به جای عزاداری، ' دلی از عزا ' در بیاورند. مثل آئین "فرما زنون" در روستاهای درونکلای غربی و شرقی بابلکنار، شهید آباد بهشهر، بادله و شهر سورک و...

** برای چند مهمان بیشتر
رسمی که زمانی فرع بر عزاداری بود، در کمتر از یک دهه اخیر به مهم ترین دغدغه ساکنان برخی از روستاها در مازندران تبدیل شده است که از چندین روز قبل از فرا رسیدن محرم برای آن برنامه ریزی می کنند. پذیرایی شام بسیار چرم و نرم که نمونه اش را شاید در بهترین رستورانهای شهر نتوان یافت. هسته مرکزی در این برنامه ریزی هم جذب بیشترین تعداد مهمان بویژه مهمانانی از دیگر شهرستان ها و حتی استان ها است .

' رضا ' از ساکنان روستاهای شهرستان نکا در شرق مازندران می گوید: ما هر ساله روز تاسوعای حسینی میزبان دسته عزاداران روستای همسایه هستیم و روز عاشورا هم هیات ما به آن روستا می رود.

وی افزود :چیزی که پدران ما و پدربزرگ های ما نقل می کنند این است که دسته روی میان 2 روستا در زمان قدیم در قالب هیات عزاداری از اهالی این دو روستا بود ولی در سال های اخیر هیات عزاداری تنها بخش کوچکی از میهمانان ما در روز تاسوعا هستند.

او توضیح داد: مانند روستاهای دیگر این منطقه، بیشتر میهمانان ما از شهرها و روستاهای دیگر هستند که به صورت دعوت شده یا دعوت نشده هنگام ناهار به روستا می آیند و افتخار میزبانی را به ما می دهند.

این جوان 30 ساله گفت: مثلا امسال ما میهمانانی از آمل، بابل، ساری، قائمشهر، بهشهر و جاهای دیگر داشتیم و هر سال هم بر تعداد این دسته از مهمانان اضافه می شود.

علی دارابکلائی ، پیرمردی از یکی از روستاهای شهرستان میاندرود در مرکز مازندران با نگاهی به صدها دستگاه خودروی پارک شده درمحله زندگی خود و همچنین ترافیک دستکم سه کیلومتری جاده منتهی به این روستا که از جاده اصلی حدود پنج کیلومتر فاصله دارد هم گفت: امسال ما عاشورا میزبان عزاداران امام حسین (ع) هستیم و این رسم از چند سال پیش به این شکل در روستای ما برگزار می شود.

وی با تائید این که اینگونه میزبانی و نذری دادن در روز عاشورا اصل عزاداری را تحت الشعاع قرار داده است، افزود: ما عزاداری خودمان را در طول محرم داریم و پذیرایی از عزاداران حسینی هم برای ما به اندازه سینه زنی ثواب و برکت دارد.

وی که خودش میزبانی از سرنشینان دستکم 15 دستگاه خودرو با جمعیتی حدود 70 نفر را بر عهده داشت، گفت: امسال تعداد میهمانان ما حدود 20 نفری بیشتر از سال پیش هستند و افرادی که پارسال مهمان ما بودند امسال تعدادی از دوستانشان را هم با خود آورده اند و ما را خوشحال کردند.

** چشم و هم چشمی
نذری دادن در روزهای تاسوعا و عاشورا در مازندران با توجه به کشاورزی بودن این استان همواره با برنج و گوشت مرغ یا گوشت گوسفند و گوساله بود که در بعضی از هیات ها ماست و سبزی هم حسب فصول سال در کنار آن قرار گرفت و بعدها نیز نوشابه به این اقلام اضافه شد.

اما در روستاهائی که در این سال ها رسم نذری دادن و پذیرائی از میهمانان ' پلو خور ' رواج یافت، چشم و همچشمی بشدت افزایش یافت و هر خانواده ای تلاش کرد تا با رنگین تر کردن سفره هم خودی بنماید و هم میهمانان بیشتری را جذب کند.

روستای سورک در شهرستان ساری که هم اکنون به شهر ارتقا یافت در این زمینه زبانزد بود ولی در دو سه سال اخیر بر تعداد اینگونه روستاها اضافه شده است.

پذیرایی از میهمانان با انواع خورشت های محلی درست شده با گوشت گوسفند و مرغ به همراه چند نوع برنج وگاهی آماده کردن مرغ محلی و اردک به مراه فسنجان، در بعضی از روستاها رواج یافته است .

نکته ای که بیش از همه در این میان نگران کننده است، فراموش شدن عزاداری حسینی آن هم در روز تاسوعا و عاشورا در این روستاها و مناطق است، زیرا میهمانان برای این که چند ساعت در ترافیک جاده روستائی در تله نیفتند ساعاتی پیش از ظهر خود را به منزل میزبان می رسانند و در آنجا هم بدون هرگونه عزاداری با پذیرایی شدن با چای و میوه، منتظر ناهار می مانند و جالب است در روز عاشورا که محوریت آن اقامه ی نماز است، خبری از انجام این فریضه حتی به صورت فرادا نیز نیست.

مدیر حوزه اسلامی دانشگاهیان مرکز بابل می گوید : نذر و نذری دادن صرفا مربوط به دین اسلام نبوده و در تمام ادیان این نذورات به گونه های مختلف وجود دارد و پیش از اسلام نیز وجود داشت.

جواد قلیان دلیل نذری دادن ها را اعتقاد مذهبی افراد و رسیدن به آنچه که مطلوب تلقی می شود دانست و گفت که هرکس بنا به اعتقادی که دارد، برای رسیدن به خواسته خود نذری می دهد و این کار نوعی آرامش برای نذری دهنده ایجاد می کند.

وی با تایید نذری دادن و توصیه خیرین به این کارمعتقد است: باید نذری دادن ها به سمت کارهای فرهنگی هدایت شود و از روند فعلی حاکم بر افکار عمومی جامعه دور شود.

این کارشناس مذهبی اظهارداشت: در شرایط فعلی نذوراتی که در برخی مناطق به خصوص مازندران رایج شده رویکرد فرهنگی و دینی آن کمرنگ شده است و از اصل کار خیر نذری که سیر کردن شکم فقرا است، خارج شده و به سمت تجمل گرایی و چشم و هم چشمی سوق پیدا کرد.

قلیان افزود: سفارش اسلام به نذورات و اطعام دهی کمک به فقرا و نیازمندان بود که می تواند هم جنبه اطعام دهی داشته باشد و هم سایر فعالیت ها چون تامین جهیزیه نوعروسان، کمک به درمان نیازمندان، تحصیل دانش آموزان و دانشجویان بی بضاعت سوق یابد.
وی اضافه کرد: این در حالیست که درحال حاضر افرادی به سفره های نذری دعوت می شوند که از تمکن مالی خوبی برخوردارند و سفره ی رنگین اطعام را هر روزه تجربه می کنند و دعوت از این افراد برای اطعام، خارج شدن از نیت اصلی اسلام برای نذورات است.

وی معتقداست که باید دستگاه های فرهنگی و مذهبی در سطح کشور از طریق رسانه ها مباحث پیرامون نذورات را به فعالیت های فرهنگی سوق دهند تا به مرور زمان از تجمل گرایی فعلی جلوگیری شود.

این کارشناس مذهبی اظهارداشت: مازندران علاوه بر داشتن بیشترین موقوفه درسطح کشور از لحاظ اعتقادی و تمکن مالیِ نذری دادن، بیشتر در این خطه شمال کشور رایج است و به طبع آسیب های اجتماعی که در برخی نذری ها وجود دارد نیز بیشتر از استان های دیگر است.

با وجود این که بسیاری از کارشناسان مذهبی بر این باورند که باید دستگاه های فرهنگی از جمله سازمان تبلیغات اسلامی که سالانه هزاران روحانیِ مبلّغ را به سراسر کشور در ایام محرم و رمضان اعزام می کند، با آگاه سازی به مردم از حواشی ایجادی در نذورات که در برخی مناطق کشور ایجاد شده جلوگیری کند، ولی اداره کل تبلیغات اسلامی مازندران با وجود تماس مکرر خبرنگار ایرنا از هرگونه اظهارنظر پیرامون این مسایل خودداری کردند.

دلیل روابط عمومی اداره کل تبلیغات اسلامی مازندران از امتناع مسئولانشان از اظهارنظر پیرامون حواشی پررنگتر از متن نذری دادن ها در این استان را ممانعت از حواشی برای دستگاه متبوعشان اعلام کرد.

منبع: ایرنا (حسین فلاحتی)

در گفتاری دیگر مروری خواهیم داشت بر میزان و مدیریت هزینه ی پذیرایی ها و نذری دادن های اهالی روستای مان ایمن آباد و کروکلا در سال جاری.