مدیریت خزانه برنج (تیمجار)

اهالی روستای ایمن آباد و کروکلا آرام آرام بعد از شخم زمستانه ( اتا کِل)، خزانه برنج (تیمجار) زمین شالیزاری خود را نیز آمده می کنند. در این گفتار اطلاعات خوبی را درباره شیوه صحیح خزانه گیری برنج در اختیار اهالی و کشاورزان زحمتکش روستا قرار می دهیم.

  خزانه برنج

خزانه برنج به قطعه زمین کوچکی اطلاق می‌شود که در داخل زمین اصلی یا خارج از مزرعه قرار دارد. محل خزانه باید در مکانی انتخاب شود که خاک آن به خوبی شخم خورده و دارای هوموس یا کود دامی کاملاً پوسیده باشد. خزانه باید به صورت شمالی جنوبی احداث شود تا هم بیشترین نور خورشید را دریافت کند و هم از وزش‌ بادهای غربی- شرقی مصون بماند. بهتر است که محل خزانه برای سهولت در عملیات آبیاری و مراقبت‌های دیگر، در نزدیکی خانه کشاورز باشد.

آماده‌سازی زمین خزانه

به منظور آماده‌سازی زمین خزانه، ابتدا آن را به عمق 15 تا 20 سانتی‌‌متر به وسیله بیل یا تیلر شخم می‌زنند. سپس روی آن مقداری کود دامی کاملاً پوسیده می‌ریزند. سپس آن را با خاک کاملاً مخلوط کرده و خزانه را غرقاب می‌کنند. بعد از این مرحله، دوباره زمین خزانه را با تیلر شخم می‌زنند و سطح آن را به خوبی صاف می‌کنند. بسترهای خزانه را به روش‌های مختلف احداث می‌کنند. در روش ایستگاهی، معمولاً بسترها را به عرض 2/1-1 متر و طول حدود 10 متر در نظر می‌گیرند. فاصله بین دو بستر نیز حدود 20 سانتی‌متر و به صورت جوی در نظر گرفته می‌شود. سطح مورد نیاز خزانه برای کشت یک هکتار زمین اصلی برابر با 250 متر مربع است. برای اینکه بتوان نشاهای سالم و قوی تولید کرد، لازم است که از خزانه مراقبت‌های زراعی لازم به عمل بیاید. این مراقبت‌ها شامل استفاده از پوشش نایلونی، کودپاشی، مبارزه با علف‌های هرز و کنترل حشرات زیان‌آور خزانه است.

استفاده از پوشش نایلونی برای خزانه

اکثر ارقام برنج نسبت به سرما حساس هستند، به نحوی که سرما موجب از بین رفتن نشاها در خزانه‌ و حتی در زمین اصلی می‌شود. برای جلوگیری از خسارت‌های سرما در اوایل بهار و کمک به زود رس کردن نشاها، بعد از بذرپاشی، روی بستر خزانه را با نایلون می‌‌پوشانند. روش کار به این ترتیب است. که روی بستر خزانه، کمان‌های چوبی، فلزی یا فایبرگلاس به فاصله‌های تقریباً 50 سانتی‌متر از هم قرار داده و روی کمان‌ها را با نایلون‌ می‌پوشانند. مقدار نایلون مورد نیاز برای 100 مترمربع خزانه، 55 متر نایلون با عرض 4 متر (به صورت دولا) است. این نایلون را به ازای هر دو بستر کنار هم، حدود 11 متر برش داده و روی کما‌ن‌ها می‌کشند.

هوا دهی خزانه

پس از قرار دادن پوشش نایلونی، باید دقت شود که در زمان‌های مناسب عمل هوادهی خزانه به خوبی انجام شود. در غیر این صورت، اثرات نامطلوب و بدی بر روی نشاها به وجود خواهد آمد.

تهویه یا هوادهی را به صورت زیر انجام می‌دهند:

تا مرحله دو برگه شدن نشاها، نیازی به هوادهی نیست. پس از این مرحله، هوادهی در روزهای آفتابی و گرم انجام می‌شود. برای این کار، ابتدا و انتهای پلاستیک روی بستر را باز می‌کنند.

در روزهای اول، هوادهی به مدت یک تا دو ساعت در روز انجام می‌شود. بتدریج با گرم‌تر شدن هوا، مدت هوادهی چهار تا پنج ساعت انجام می‌شود. بعد از مرحله 4-3 برگه شدن نشاها، روزها پلاستیک را برداشته و شب‌ها دوباره پلاستیک را روی خزانه می‌کشند. حدود یک هفته قبل از انتقال نشاها به زمین اصلی، پوشش نایلونی را به طور کامل از روی خزانه جمع می‌کنند.

کودپاشی خزانه

در زراعت برنج، کودپاشی با استفاده از کودهای شیمیایی، بویژه کود اوره به دو صورت زیرانجام می‌گیرد:

الف- کود پایه که قبل از بذرپاشی در خزانه مصرف می‌شود:

زمان استفاده از کود پایه در خزانه، معمولاً بعد از تهیه جوی و پشته و قبل از بذرپاشی است. مصرف کود به ازای هر متر مربع خزانه، 15گرم اوره به اضافه 10 گرم کود سوپر فسفات تریپل است. اگر کود از نوع فسفات آمونیم باشد، مقدار کود اوره 12-10 گرم به ازای هر متر مربع خزانه مصرف می‌شود. علاوه بر این، در طی چند سال گذشته مصرف کد پتاسه نیز توصیه شده است. برای این منظور، می‌توان مقدار 15 گرم کود پتاسه را به ازای هر متر مربع خزانه استفاده کرد.

ب- کود سرک که بعد از بذرپاشی در خزانه مصرف می‌شود:

کود سرک معمولاً بین 15 تا 20 روز پس از بذرپاشی خزانه مصرف می‌شود. هدف از مصرف کود سرک، رشد کافی نشاها و راحتی در کندن آنها است. زمان مصرف کود سرک، یک هفته قبل از انتقال نشاها به زمین اصلی و به مقدار پنج گرم برای هر متر مربع زمین خزانه است.

مبارزه با علف‌های هرز خزانه

علف‌های هرز موجود در خزانه با نشاهای برنج رقابت می‌کنند. این علف‌ها با جذب آب و مواد غذایی و همچنین نور و اشغال فضا، موجب ضعیف شدن نشاها می‌شوند. به علاوه، علف‌های هرز موجود در خزانه، همراه نشاهای برنج به زمین اصلی راه یافته و باعث مشکلات بیشتر در مزرعه می‌شوند. زیرا در این مرحله، علف کش‌ها روی آنها بی‌اثر بوده و باید حتماً با دست و جین شوند. در نتیجه هزینه کارگری افزایش می‌یابد و سود کمتری به کشاورز می‌رسد.

در خزانه‌های برنج، به ویژه دراستان‌های گیلان و مازندران، علف هرز سوروف بیشترین مزاحمت را ایجاد می‌کند. ضمناً علف‌های هرز دیگری مانند انواع جگن‌ها از جمله اویارسلام یک ساله‌‌، انواع پیرز، بعضی از پهن برگ‌ها مانند قاشق واش‌، با نشاهای برنج رقابت می‌کنند.

از آن جایی که علف هرز سوروف باعث بیشترین مشکلات در خزانه‌ها می‌شود، روش مبارزه با این علف هرز توضیح داده می‌شود.

روش مبارزه با سوروف در خزانه

رویش بعضی از علف‌های هرز بویژه سوروف در خزانه، موجب مشکلاتی برای شالیکاران می‌شود. البته در خزانه‌های سنتی که مقدار مصرف بذر در واحد سطح خیلی زیاد بوده و خزانه‌ها پوشیده از آب است، مسئله سوروف چندان مهم نیست؛ زیرا به علت زیاد بودن بذر و وجود آب، سوروف کمتر فرصت رویش می‌یابد. اما در این گونه خزانه‌ها نشاهای ضعیف با قدرت ریشه‌زایی کم حاصل میشود. به علاوه، نشاها نسبت به بیماری‌های قارچی آسیب‌پذیر می‌شوند. با توجه به معایب گفته شده و بالا رفتن هزینه تهیه نشا، توصیه می شود که خزانه‌ها به صورت جوی و پشته‌ای احداث شوند.

در خزانه‌های جوی و پشته‌ای، توصیه می‌شود 50 تا 60 کیلوگرم بذر در خزانه‌ای به مساحت 250-200 متر مربع مصرف شود. همچنین دقت شود که آبیاری خزانه، به صورت نشتی انجام شود. در این گونه خزانه‌ها، بذرها از کود و فضا و نور بیشتری بهره‌مند می‌شوند، در نتیجه نشاهای سالم، قوی، با قدرت ریشه‌زایی کافی به دست می‌آید. به علاوه، در صورت آماده نبودن زمین اصلی، می‌توان نشاها را چند روز بیشتر در خزانه نگهداری کرد تا زمین آماده شود. در این روش به علت کاهش مقدار بذر مصرفی و تغییر روش آبیاری، فرصت بیشتری برای بذرهای علف هرز سورورف فراهم می‌شود تا رویش یافته و با نشاهای برنج رقابت کنند. در این صورت، لازم است با سوروف مبارزه شود.

در خصوص جگن‌ها و علف‌های هرز پهن برگ که در بعضی مناطق برنج‌کاری با تراکم ظاهر می‌شوند، کندن با دست این گونه علف‌های هرز توصیه می‌شود. مگر این که تراکم و تعداد آنها در بعضی خزانه‌های برنج زیاد باشد و مبارزه شیمیایی با آنها لازم باشد. در چنین شرایطی،‌باید با انجام آزمایش‌های لازم، نوع علف‌کش، مقدار سم و روش مصرف آنها تعیین شود. در این باره توصیه می‌شود که با کارشناسان جهاد کشاورزی منطقه خود مشورت کنید و با راهنمایی آنها، مبارزه با علف‌های هرز را انجام دهید.

زمان کنترل علف هرز سوروف در خزانه

کنترل سوروف در خزانه در دو زمان انجام می‌شود:

الف- کنترل سوروف قبل از بذرپاشی

حدود سه روز قبل از بذرپاشی، بستر خزانه را کاملاً تسطیح و ماله‌کشی می‌کنند. سپس علف کش بنتیوبنکارب به مقدار شش سانتی‌متر مکعب برای ده متر مربع مساحت خزانه و یا علف کش بوتاکلر (ماچتی) را به مقدار چهار سانتی‌متر مکعب در همان ده متر مربع خزانه مصرف می‌کنند و سپس خزانه را آبیاری می‌کنند.

روش دیگر این است که ابتدا خزانه آبیاری می‌شود، سپس علف‌کش به صورت قطره پاشی در سطح آب ساکن خزانه به عمق حدود پنج سانتی‌‌متر مصرف می‌شود.

بعد از مدتی، هنگامی که بذرها جوانه‌دار شده و آماده استفاده در خزانه شدند آب کرت‌ها را تخلیه می‌کنند. سپس با دست کشیدن در سطح بستر بذرها و اندکی هوا دادن. بذرپاشی را انجام می‌دهند.

ب- کنترل سوروف بعد از سبز شدن خزانه

چنانچه به عللی فرصت مبارزه با سوروف در مرحله قبل از بذرپاشی از دست رفته باشد، می‌توان دو تا سه هفته بعد از بذرپاشی، زمانی که سوروف‌های خزانه دو و سه برگه شدند، با استفاده از علف کش پروپانیل خزانه را سمپاشی کرد. مقدار مصرف سم 10 تا 12 سانتی‌متر مکعب برای هر 10 متر مربع خزانه در نظر گرفته می‌شود. یک روز قبل از سمپاشی، لازم است آبیاری را قطع کرد و یک روز بعد از سمپاشی، دوباره جریان آب را برقرار کرد. با توجه به این که سم پروپانیل، یک علف کش تماسی است، از این رو هنگان سمپاشی باید دقت کرد که سم با تمام سوروف‌ها تماس پیدا کند تا سم اثر کند.

میزان آب موردنیاز برای سمپاشی، برای هر 10 متر مربع خزانه، 30 سانتی‌متر مکعب است. به منظور پرهیز از هرگونه اثر نامطلوب علف‌کش، لازم است حداقل یک هفته قبل از سمپاشی تا یک هفته بعد از سمپاشی، از مصرف سموم حشره‌کش و کودهای شیمیایی خودداری شود.

مبارزه با حشرات زیان‌آور خزانه برنج

مگش خزانه در بعضی از سال‌ها می‌تواند در خزانه‌های برنج موجب خسارت شود. علائم خسارت به صورت زردی و ضعیف شدن نشاها و ایجاد کچلی در بعضی از قسمت‌های خزانه مشاهده می‌شود. برای اطمینان از آلودگی خزانه به این مگس، می‌توان نشاهای ضعیف را کنده و ریشه آنها را در آب قرارداد، در این صورت لارو مگس که کرمی شکل است، مشاهده خواهد شد. همچنین با دست زدن به گیاهچه نشاها، می‌توان مگس‌های بالغ را که به پرواز درمی‌آیند، مشاهده کرد.

حشرات زیان‌آور دیگری مثل آبدزدک نیز به خزانه برنج خسارت وارد می‌کنند. مگس خزانه و آبدزدک، بیشتر در خزانه‌های سنتی خسارت می‌زنند و در خزانه‌های خسارت می‌‌زنند و در خزانه‌های جوی و پشته‌ای، این مشکلات کمتر وجود دارد. به طور کلی برای مبارزه شیمیایی با این حشرات زیان‌آور، از سم مالاتیون یا سوین به نسبت دو در هزار استفاده می‌شود. بدین صورت که ابتدا سطح خزانه را به مقدار کمی آب می‌گیرند، سپس 20 گرم سم مورد نظر را در 10 لیتر آب حل کرده و محلول به دست آمده را در سطح 100 متر مربع خزانه سمپاشی می‌کنند.

منابع مورد استفاده:

1- اخوت، س. م و د. وکیلی. 1376. برنج (کاشت، داشت و برداشت). انتشارات فارابی.

2- خدابنده، ن. 1367. زراعت غلات. انتشارات دانشگاه تهران.

3- خواجه پور، م. ر. 1376. اصول و مبانی زراعت. انتشارات جهاد دانشگاهی فنی اصفهان.

4- محمد شریعتی، م. 1370. علف‌های هرز مزارع برنج و روش‌های مبارزه با آنها. انتشارات سازمان ترویج کشاورزی.

5- محمد شریفی، م. 1380. راهنمای کاربردی علف‌های هرز مزارع برنج ایران. انتشارات فنی معاونت ترویج.

6- حسینی، س. ک 1374. مدیریت تحقیق و توسعه، انتشارات سازمان و تحقیقات و آموزش کشاورزی

منبع: پرسین بلاگ