شيوه كاركرد اودنگ يا آبدنگ

در گذشته یكی از كار ابزار مورد نیاز، آبدنگ (به زبان طبری اُو دَنگ) هایی بود كه توسط آن برنج، اَرْزَن و گندم را پوست می كندند و می كوبیدند. از آنجایی كه این دستگاه با نیروی آب حركت می كند، در كنار رودخانه كار گذاشته می شود.

اهالی روستا به دلیل برخورداری از رودخانه از روزگاران گذشته روش استفاده از آسیاب و آبدنگ را می دانسته اند و داستان ها و افسانه های عامیانه بسیاری درباره آسیاب و آبدنگ ساخته و پرداخته اند.

غرض از تشریح ساز وكار (مكانیزم) این ابزار قدیمی بازگفتن این نكته است كه مردم از سیستم های حركتی محورها ، روغن كاری یاطاقان و نظم دقیق آن آگاهی داشته اند.

از این آبدنگ به هنگام كار، به دلیل سایش محورها و اتصال ها، صدایی بر می خاست كه در ذهن شنونده كلمه ناصرالدین را تداعی می كرد. لذا معروف است كه آبدنگ ناصرالدین به هنگام كار صاحب و سازنده خود را صدا می زد.

طرز كار آبدنگ

  آب رودخانه در جويي هدايت مي شود و از بلندي توسط ناوداني چوبي با سرعت و فشار روي پروانه اي چوبي مي ريزد و باعث چرخش پروانه مي شود.  اين پروانه كه با فشار آب به گردش در مي آيد روي چوب جنگلي قطور به طول چهار تا شش متر نصب گرديده است. دو سر اين چوب كه به تكه آهني متصل است (شبيه ياطاقان)در بستري چوبي قرار گرفته بدين سبب ميزان اصطكاك به حداقل رسيده محور آن با آبي كه به پروانه مي خورد به آساني به گردش در مي آيد.

براي خنك نگهداشتن دو سر چوب محور كه در بستري چوبي بنام سرين SARIN قرار گرفته و مي چرخند جوي باريكي دائما آب سرد روي آن مي ريزد.

به محور اصلي چوبي، علاوه بر اروانه يك وزنه بزرگ چوبي ديگر نيز وصل شده كه به آن كِتِنا KETENA مي گويند.

  بر اثر هر دور كاملي كه پروانه مي زند چكش يا ِكتِنا KETENA يكبار مي تواند بر روي محوري چوبي نيرو وارد كرده، آنرا از جا بلند كند و پس از رها شدن از درگيري محور كه روي آن وزنه و دندانه متصل است محكم در جاي خود قرار گيرد.

با ادامه اين حركت به ازاء هر دوري كه محور اصلي پروانه مي زند چكش مي تواند يك ضربه بر روي محور چوبي وارد و آنرا از جا بلند كند و پس از رد شدن درگيري، مجددا رها شده محكم به جاي خود بازگردد.  

اصطلاحات اودَنگ

  1-            دَنِّونَه :DANNONEH دندانه

  دندانه فلزي كه در انتهاي محور چوبي آبدنگ قرار دارد و باعث پوست كندن و كوبيدن گندم،برنج و يا اَرْزَن مي شود.اين دندانه ها شبيه مته امروزي و از فلز مي باشد.

2-            اودَنگ سَرِه O-DANGSAREH  

وزنه بزرگ چوبي است كه پس از رها شدن دندانه ها روي آن وصل است. اين وزنه چوبي موجب مي گردد كه پس از رها شدن چكش از درگيري يا محور اصلي به چاله خود كه پر از شالي ، اَرْزَن يا گندم  است فرود آيد و كار خود را انجام دهد.

  3-            اودَنگ تير O-DANGTIR

  چوبي قطور ( بيست سانتي متر در بيست سانتي متر) بi طول چهار تا شش سانتي متر كه اودنگ سره و دندانه به آن وصل مي شود.

  4-  اودَنگ چال O-DANGCHAL

  چاله اي است كه در زمين ايجاد مي كنند و در آن شالي، گندم و يا  اَرْزَن  مي ريزند. دندانه هاي فلزي در اين چاله فرود مي آيد.

  5-  اودَنگ پِل O-DANGPELE  

  محوري است كه اودنگ تير، حول آن بالا و پايين مي رود كه خود اين محور در بستري قرار گفته و وزن تير را تحمل مي كند.

6-  اودَنگ مرزه O-DANGMERZE

  محور اصلي آبدنگ است كه پروانه ها و چكش ( ِكتِنا KETENA ) روي ان سوار است.

  7-  چَل پَر CHAL PAR  

  تعداد پروانه ها  دوازده عدد است كه به شكل مثلث بلند و متساوي الساقين است و روي اودنگ مرزه نصب مي گردد.

  8-  ِكتِنا KETENA

  وزنه چوبي سنگين به وزن تقريبي بيست تا سي كيلوگرم است كه در كنار چَل پَر و روي اودَنگ مرزه نصب مي شود تا با هر گردش محور نيروي خود را يكبار روي اهرم كوبنده وارد كند.

نكته قابل توجه در آبدنگ اين است كه زماني كه كار كوبيدن محصول تمام مي شود و مي خواهند دستگاه را متوقف كنند متصدي آن، روي اهرم كوبنده آبدنگ سوار مي شود تا چكش نتواند آن را بلند كند.ضمنا براي كم يا زياد كردن نيروي وارده از پارسنگ چوبي كه بر روي محور مي بندند استفاده مي كنند تا با پس و پيش كردن آن بتوانند نيروي وارده را كم يا زياد و يا تنظيم كنند.

منبع: كندلوس _ اسبونيوز