*اطلاعات موجود در سایت بیشتر بصورت میدانی جمع آوری شده است و احتمال اشتباه وجود دارد . ما را در رفع اشتباهات و تکمیل اطلاعات، یاری نمایید . منتظر ارسال مقالات، مطالب و دست نوشته های شما اهالی روستا، درباره موضوعات مختلف هستیم*

بررسی علل مهاجرت روستائیان به شهرها در ایران(یادآوری)

 
 

در این بررسی علل مهاجرت روستاییان به شهرها که نوعی تقسیم بندی داخلی از لحاظ مکان است، با استفاده از نظریه های مهاجرتی موجود به خصوص نظریه اورت لی، لوئیس، فی رائیس و وابستگی مورد بحث قرار گرفته است. برای پشتیبانی تجربی از نظریه های موجود، پایان نامه های تحصیلی دانشگاه تهران که در زمینه علل مهاجرت روستاییان به شهرها نوشته شده (جامعه آماری) با استفاده از روش فرا تحلیل بررسی شده اند.

 

در دیدی کلی، علل تأثیر گذار بر مهاجرت روستاییان به شهرها در ایران از چهار بعد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی ، جمعیت شناختی و طبیعی ، کشاورزی قابل بررسی است که از این میان بعد اقتصادی نقش عمده ای ایفا می کند و پس از آن ابعاد اجتماعی، فرهنگی، طبیعی ، کشاورزی و جمعیت شناختی قرار دارند. ابعاد فوق بر حسب عوامل جاذبه، دافعه، تبعی و شخصی قابل تقسیم بندی است که عامل دافعه روستایی بیش از سایر عوامل در مهاجرت روستا – شهر مؤثر بوده است و سپس عوامل جاذبه شهری، شخصی و تبعی قراردارند. دافعه های روستایی نیز بیشتر ابعاد اقتصادی، طبیعی – کشاورزی و اجتماعی- فرهنگی دارند.

 

به دلیل ماهیت مهاجرت و اینکه پدیده ای بین رشته ای است، صاحب نظران مختلف بنا به حوزه تخصصی و زمینه کاری خود، تعاریف متعددی از آن عرضه کرده اند. امانی و دیگران در لغت نامه جمعیت شناسی، در تعریف مهاجرت آورده اند که : «مهاجرت شکلی از تحریک جغرافیایی یا مکانی است که بین دو واحد جغرافیایی صورت می گیرد. این تحرک جغرافیایی، تغییر اقامتگاه از مبدأ یا محل سکونت به مقصد یا محل ورود است که به این نوع مهاجرت، مهاجرت دائم گویند که باید آن را از اشکال دیگر حرکت که متضمن تغییر دائمی محل اقامت نیست تفکیک کرد» (امانی و دیگران، 1354: 71). در تحقیق حاضر، به تحرک جغرافیایی از مبدأ روستایی به مقصد شهری و نیز علل موجد این تحرک، توجه شده است.

 

مهاجرت روستایی برای اولین بار در سال 1892 میلادی توسط گراهام انگلیسی به کار برده شد. معادل های این عبارت که در منابع گوناگون ذکر می گردند عبارت اند از: کوچ داخلی، برون کوچی روستایی، ترک روستاها ،  روستا گریزی، خالی شدن روستاها، برون کوچی روستا به شهر و در نهایت ترک سرزمین (پیتیه، 1369 : 1).

 

علل مهاجرت، وابسته به ویژگی های مختلف شخصیتی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی افراد متفاوت است. هدف عده ای از مهاجرت، اشتغال است و قصد عده ای دیگر تحصیل، ازدواج و... که قطعاً نتایج متفاوتی دارد. تحقیق حاضر از طریق بررسی آن بخش از پایان نامه های دانشجویان دانشگاه تهران که در زمینه مهاجرت است، علل اصلی مهاجرت روستاییان به شهرها در ایارن را تبیین کرده است. این علل از سطوح مختلف تحلیلی (فرد، خانوار، دهستان و غیره) و رشته ها (علوم اجتماعی، جغرافیا و اقتصاد) و مقاطع تحصیلی (دکتری، کارشناسی ارشد و کارشناسی) با روش های متفاوت بررسی (پیمایش ، تحلیل ثانوی داده ها و کتابخانه ای) به دست آمده است.

 

امید است از نتایج این تحقیق در برنامه ریزی های اقتصادی و اجتماعی به ویژه در زمینه برنامه ریزی روستایی استفاده شود و تا حدودی راهگشای محدودیت های اطلاعاتی در این زمینه گردد.

 

 

 

بیان مسئله و اهمیت موضوع

نتیجه نهایی مهاجرت از روستا به شهر نابودی کامل شکوفایی ملی و از دست دادن آزادی است چرا که انحطاط روستا به مثابه انحطاط تمدن است، تمدنی که ضامن قانون شهروند و حفظ حرمت آزادی انسان است (رولان ماسپتیول به نقل از پیتیه ، 1369، 44) .

 

در کشورهای در حال توسعه و از جمله ایران، مهاجرت از روستا به شهر در زمره مهمترین مسائل اجتماعی و اقتصادی به شمار می آید. این مهاجران هم در مبدأ و هم در مقصد مسائل و مشکلاتی از جمله؛ بروز نابسامانی های متعدد ناشی از فشار بر منابع و امکانات محدود جوامع شهری ،  بیکاری و کم کاری ، کمبود فضای زیستی و آموزشی ، آلودگی هوا و محیط زیست، سالخوردگی و زنانه شدن نیروی کار کشاورزی ، تخلیه روستاها و غیره را به وجود می آورند.

 

طبق نظریه گزینشی بودن مهاجرت، در اولین فرصت ، بعضی از افراد مهاجرت را بر می گزینند و بعضی ماندن را، این امر بر حسب تصادف نیست. معمولاً مهاجر ویژگی هایی دارد که موجب می شود زمینه های رفتن یا ماندن را در مقایسه با آنهایی که می مانند، متفاوت ارزیابی کند (اوبرای، 1370: 82) . بررسی های داخلی و خارجی که درباره مهاجرت به خصوص مهاجرت از روستا به شهر انجام شده، توافق دارند که تمایل و تصمیم گیری برای مهاجرت به سن و جنس و تحصیلات بستگی دارد. افراد 15 تا 30 ساله در جریان مهاجرت سهم عمده را دارند. طبق نتایج سرشمار ی1375، بیشترین مهاجران زن و مرد در سنین 24-20 ساله (1320766نفر) قرار دارند، و بعد از تعداد نفرات گروههای سنی به نسبت جناح های گروه سنی کاسته می شود . همچنین در سرشماری یاد شده نسبت جنسی کل کشور 103 ونسبت جنسی مهاجران 123 گزارش شده است (مرکز آمار ایران، 1375) ، که نشان می دهد بیشترین مهاجران کشور را مردان تشکیل می دهند. تفاوت نسبت جنسی در گروه سنی 24-20 ساله به بالاترین سطح خود می رسد (96 برای کل و 144 برای مهاجران). برای تحلیل نسبت جنسی مهاجران در ایران گروه سنی 29-25 ساله مناسب است. در گروه سنی ذکر شده ، نسبت جنسی برای مهاجران 124 و برای کل کشور 100 می باشد. که در این گروه سنی مردان بیشتر برای کسب درآمد، دانش، اشتغال و غیره مکان اقامت خود را ترک می کنند.

 

مهاجرت افراد جوان از روستا باعث کاهش رشد جمعیت (و در مواردی خالی از سکنه شدن)،  افزایش نسبت سالخوردگی و افزایش نسبت وابستگی در روستا می گردد. طبق بررسی های وزرات اقتصاد در روستاها و شهرهای کوچک، نرخ رشد جمعیت پایین تر از نرخ طبیعی می باشد(وزارت اقتصاد، 1375: 25). رمضانیان در تحقیقی تحت عنوان «ساخوردگی جمعیت شاغل در بخش کشاورزی ایران ، دلایل و پیامدها» مهم ترین عامل موثر بر سالخوردگی جمعیت شاغل در بخش کشاورزی  را مهاجرت دانسته است . از آنجا که اکثر مهاجران را جوانان جویای کار تشکیل می دهند، در نتیجه نوعی عدم تعادل (از نظر ساختار سنی) بین جمعیت شاغل در مناطق شهری (قطب مشاغل صنعتی و خدماتی) و مناطق روستایی (قطب مشاغل کشاورزی) پدید آمده است . این عدم تعادل به صورت سالخورده تر شدن جمعیت کشاورز و جوان تر شدن جمعیت شاغل در بخش های صنعت و خدمات جلوه گر می شود (رمضانیان، 1380) .

 

در مدل درادی که ماهیت دورانی افول روستایی نام دارد، مهاجر فرستی روستا به نوبه خود ضمن خراب کردن ساختار هرم سنی – جنسی جمعیت روستایی و در نتیجه کاهش بهره رشد طبیعی ، در کاهش جمعیت اثر کرده و این مسئله منجر به تقلیل تقاضا برای خدمات روستایی می شود .

 

 

 

نتیجه گیری و پیشنهادها

در این بررسی علت های مختلف مهاجرت روستا- شهر در چهار علت، اقتصادی، اجتماعی ، فرهنگی ، جمعیت شناسی و طبیعی – کشاورزی خلاصه شده است . از این علل، علت اقتصادی بیشترین فراوانی را از آن خود کرده که بیش از 50 درصد علت های مهاجرت روستا- شهر را تبیین می کند. در بین عوامل اقتصادی، کمبود تسهیلات در روستا و بیکاری از بقیه مهم ترند. می توان گفت که با ارائه امکانات و تسهیلات مورد نیاز برای روستاها به خصوص با در نظر گرفتن انتظارات نسل جوان و ایجاد اشتغال در روستاها می توان از هجوم بی رویه این مهاجران به شهرها جلوگیر کرد. عوامل اجتماعی و فرهنگی از نظر فراوانی دومین علت تبیین کننده مهاجرت روستا – شهر می باشند. هر چند دسته بندی عوامل اجتماعی و فرهنگی بسیرا مشکل است ولی مسلماً روستاییان به دلیل نبود مراکز دانشگاهی و کمبود مقاطع تحصیلی آموزش و پرورش به خصوص در مقطع متوسطه در روستاها ، به شهرها مهاجرت می کنند. همچنین منشأ مهاجرت های زنجیره ای را در دو عامل اجتماعی و فرهنگی می توان جستجو کرد، به طوری که حدود 30 درصد مهاجرت های ناشی از عوامل اجتماعی و فرهنگی به واسطه تبعیت از اقوام و ارتباط با شهر (شبکه مهاجرت) صورت گرفته است.

 

از جمله عوامل اجتماعی که با کاهش آن می توان از مهاجرت های بی رویه روستاییان به شهرها جلوگیری کرد، اختلافات محلی در روستاهاست. عامل یاد شده حتی می تواند باعث مهاجرت های دسته جمعی روستاییان شود. عامل جمعیت شناسی که 6/6 درصد علل مهاجرت روستا – شهر را تبیین می کند، می تواند با بهبود بسترهای عوامل اقتصادی یاد شده، خود به خود حذف شود. عوامل طبیعی و کشاورزی بیشتر حول محور آب و خاک می چرخد. حق نسق (آب وخاک) در جوامع روستایی از لحاظ اقتصادی، اجتماعی و غیره تعیین کننده است و نوسانات در این حق می تواند تغییراتی را در رفتار کشاورزان به وجود آورد. بنابراین، یکی از راه های جلوگیری از مهاجرت کشاورزان به جوامع شهری، تهیه زمن و آب کافی و مناسب برای این قشر روستایی است.

 

در مجموع می توان گفت که نقش عوامل دافعه روستایی در مهاجرت روستا – شهر بیشتر از سایر عوامل به خصوص عامل جاذبه شهری است. برخلاف تصور عمومی که زرق و برق شهری را عاملی مهم در مهاجرت روستاییان به شهر می داند، بررسی حاضر، نقش دافعه های روستایی را تعیین کننده تر دانسته است. به نظر می رسد که مهاجران روستا- شهر در اثر دافعه های روستایی است که مجذوب جوامع شهری می شوند نه اینکه جوامع شهری فی نفسه مجذوب کننده باشند. با توجه به مطالب ذکر شده، برای جلوگیری از مهاجرت بی رویه روستاییان به شهرها در ایران راهکارهای زیر قابل عرضه است:

  • درک نسل جوان جوامع روستایی و سوق دادن تسهیلات و امکانات روستایی در جهت انتظارات این نسل
  • ایجاد اشتغال در جوامع روستایی از طریق کارهای جنبی غیر کشاورزی
  • بالا بردن تسهیلات آموزشی در جوامع روستایی
  • بالا بردن امنیت روستاها از طریق کاهش اختلافات محلی
  • ارائه تسهیلات بیشتر برای روستاییان در جهت به کارگیری زمینهای بایر
  • ایجاد سد یا چاه های عمیق در روستاها برای تأمین آب مورد نیاز برای کشاورزی
  • کاستن از جاذبه مشاغل کاذب شهری
  • ایجاد محدودیت هایی در جوامع شهری برای اسکان افراد در حاشیه شهرها
  • ایجاد نهادی برای سازمناندهی جریان های مهاجرت (کاری که در اکثر شهرها به خصوص در چین تجربه شده است)

علی قاسمی اردهائی

 

 

عواملی که موجب مهاجرت روستا شهری گردیده عبارت است از :

 

الف- عوامل جغرافیایی و طبیعی

 1-   زلزله: در بعضی از نقاط کشور به علل وقوع زلزله و تخریب خانه های روستایی که ساکنان روستاها به علل ناتوانی و فقر مالی در بازسازی خانه های خود عاجز بوده و اجباراً به شهرها مهاجرت می نمایند.

 2-   خشکسالی های مداوم : در بعضی از استانها موجب وارد آمدن خسارات زیادی به محصولات کشاورزی و دامی مناطق روستایی گردیده که در برخی موارد مهاجرت روستاییان به شهرها را به دنبال داشته است.

 

 

  ب – عوامل اقتصادی

 1-  بیکاری و نداشتن شغل مناسب : به طور کلی مهمترین عامل مهاجرت روستاییان در بیکاری و عدم درآمد کافی در روستا است، مدرنیزه شدن ابزارهای کشاورزی باعث کاهش اشتغال روستاییان و فقر روزافزون آنان گردیده و موجب مهاجرت روستاییان به شهرها شده است که طبق آمار ارائه شده از طریق مرکز آمار کشور به طور متوسط مهاجرت روستا به شهر 84.5% بوده که بیشتر آنها در گروه سنی 20 تا 29 می باشند.

 

2-  تاثیر مقدار زمین : به علت افزایش جمعیت  و کمبود ظرفیت زمین در روستاهای ایران زراعت و دامداری نمی تواند اشتغال کافی و بهره وری در روستاها ایجاد کند. پس باید به ایجاد اشتغال سودآوری غیر زراعی نیز پرداخت تا تفاوت درآمدی شهرنشینان و روستاییان افزایش نیافته و مهاجرت روستاییان به شهر کاهش یابد.

 

3-  بیکاری فصلی : کشاورزی در روستاها فصلی بوده اغلب روستاییان درفصول غیرزراعی بیکار گردیده و جهت اشتغال، به شهرها مهاجرت می نمایند.

 

4-  عموماً روستاییان نسبت به شهرنشینان دارای درآمد کمتری بوده و همچنین از خدمات اجتماعی ناچیزی برخوردارند. به طور مثال کمبود مراکز آموزشی و بهداشتی ، نبود شبکه های جاده ای مناسب، نبود شبکه آبرسانی مناسب جهت مصارف خانوار روستایی و مزارع

 

5-   افزایش درآمدی نفتی و مصرف آن در شهر  و عدم توجه به زیرساختهای روستا.

 

6-   تمرکز صنایع و تکنولوژی و دانش فنی و سرمایه های کشور در شهرها.

 

در مجموع مهاجرت روستاییان به شهرها پیامدهای غیرقابل کنترل و جبران ناپذیری را در مبدا و مقصد یعنی در روستا و شهر بر پیکر نظام اقتصادی و اجتماعی کشور گذاشته و در برنامه های اجرایی دولت نیز در آینده اثرات ناهنجاری ایجاد می نماید.

 

 

 

 

 

دولت با اجرای برنامه ها و طرحهای ذیل  تلاش میکند از مشکلات شهری بکاهد. 

 

 1-     ایجاد بنگاههای زودبازده جهت کارآفرینی و اشتغالزایی در شهرها .

 2-     احداث مجتمع های مسکونی درقالب شهرکهای اقماری.

 3-     حذف سوبسید و یارانه ها

 4-     ادغام سازمانها و وزارتخانه ها و انتقال کارکنان دولت از شهرهای بزرگ

 

 

 

 

 

 

آیا به نظر شما اجرای طرحهای فوق صرفاً مبارزه با معلول نیست ؟

 بهتر نیست دولت به موازات اجرای طرحهای فوق با علت مبارزه نموده و در زیرساختهای روستایی نیز سرمایه گذاری نماید تا در آینده از مهاجرت روزافزون روستاییان به شهر جلوگیری شود.

 

 

 

 

 

 

تهیه کننده: عبداله نجفی

 

 

 


ارسال نظر

وبسايت روستا مجاز به ویرایش ادبی نظرات مخاطبان است و از انتشار نظراتی که حاوی توهین یا بی‌احترامی به اشخاص حقيقي يا حقوقي و موارد مغایر با قوانین كشور باشد معذور است.

کد امنیتی
بارگزاری مجدد

درباره روستا
شهدا
حماسه سازان
مردم شناسی
کشاورزی
مشاغل و صنایع
آموزش
ورزش
زنان
خیرین
روستائيان نمونه
بنياد علمي فريد
آئينهاي مذهبي
نهادهای اجرایی
بهداشت
مقالات و مطالب مختلف
دیگر موضوعات

 

 

روستــا20