گزنه يا گزنا، گياهي ارزشمند در روستا

امروز می خواهم گیاهی را برای شما معرفی کنم که همه ی ما آن را می شناسیم و در هر گوشه و کناری از خانه و باغچه و خیابان می روید. گیاهی که کودکان مازندرانی طعم گزش آن را  بعد از شیطنت، زیاد چشیده اند. این گیاه گزنه است.

گزنه گیاهی بسیار مفید و ارزشمند است که به وفور در مازندران و روستای مان ايمن آباد و كروكلا می روید. گزش آن برای بدن ضرری ندارد. 

کلیات گیاه شناسی :

گزنه (Nettle) با نام علمی (Urtica dioica) ، گیاهی است که از دوران ماقبل تاریخ نیز وجود داشته و مردم آن زمان از آن برای تغذیه استفاده می کردند و از خواص درمانی آن اطلاع داشته اند.

جالینوس حکیم که در قرن دوم میلادی زندگی می کرده آن را برای رفع سرما خوردگی و بیماری دستگاه تنفسی به کار می برده است.

 گزنه گیاهی است علفی و چند ساله که ساقه آن چهار گوش بوده و به طور قائم تا ارتفاع یک متر بالا می رود. این گیاه در خرابه ها،‌ باغ ها و نقاط مرطوب که چهارپایان از آن عبور می کنند به حالت خودرو می روید. ریشه این گیاه خزنده بوده و در ناحیه ای که سبز می شود کم کم تمام منطقه را فرا می گیرد.

ساقه ی این گیاه را پرزها و تارهای مخروطی شکل پوشانده که در صورت لمس کردن ساقه به دست می چسبد و پوست را می گزد که تولید خارش و سوزش می کند و شاید به همین دلیل آن را گَزَنِه نامیده اند. البته در روستای ايمن آباد و كروكلا همانند ساير روستاهاي مازندران، گزنه به صورت گَز نا (gaz-ne) تلفظ می شود و برای گزیدن گزنه و محل گزش از لفظ گز نه دَگیشته يا بلِشته ، استفاده می کنند.

در گذشته مادران مازندرانی برای تنبیه کودکان که بسیار شیطنت می کردند از گزنه استفاده می کردند، گزنه را بر دست یا پا می زدند. البته این گزش هیچ آسیبی به کودک وارد نمی کند ولی شدت سوزش آن مطمئنا" زیاد خواهد بود.

 تخم گزنه نرم، ریز و تیره رنگ و مانند تخم کتان است. قسمت مورد استفاده این گیاه برگ های تازه ، ریشه ، شیره و دانه آن است. البته در روستاهاي مازندران فقط از برگ های تازه ی آن برای تهیه ی گزنه آش (نوعی آش ترش محلی) و از برگ خشک آن در ماست و به ندرت از دم کرده ی ریشه ی آن استفاده می شود.

برای تهیه ی برگ های تازه و با طراوت گزنه، بهار بهترین فصل است.

 ترکیبات شیمیایی :

گزنه دارای تانن ، لسیتین ،‌ اسید فورمیک ، نیترات پتاسیم و کلسیم ، ترکیبات آهن درد ، ویتامین C و نوعی گلوکوزید است که پوست را قرمز می کند از سرشاخه های این گیاه ماده قرمز رنگی بنام اورتی سین استخراج می شود.

خواص داروئی :

 گزنه از نظر طب قدیم ایران گرم و خشک است.

1_  گزنه مو را تقویت کرده و از ریزش موی سر جلوگیری می کند، حتی در بعضی از مورد موی سر دوباره می روید. برای استفاده از این خاصیت 6 گرم سر شاخه ها و برگ ها و ریشه گزنه را به تنهایی و یا با 30 گرم چای کوهی در یک لیتر آب جوش ریخته و آنقدر بجوشانید تا حجم مایع به نصف برسد . شب ها مقدری از این مایع را به سر بمالید و صبح بشوئید.

2_  برای براق شدن و جلا دادن به موها بعد از شستشوی سر، موها را با چای گزنه ماساژ دهید. بدین منظور یک قاشق چای خوری برگ گزنه خشک را در یک لیوان آب جوش ریخته و مدت نیم ساعت بگذارید بماند. ماساژ دادن با این چای، شوره سر را برطرف می کند.

3_  دستگاه هاضمه را تقویت می کند.

4_ ادرار را زیاد می کند.

5_  برای درمان بیماری قند مفید است بدین منظور یک فنجان چای گزنه را سه بار در روز میل کنید.

6_  ترشح شیر را در زنان شیرده زیاد می کند.

7_  اخلاط خونی را برطرف می کند.

8_  بیماری های پوستی را برطرف می کند.

9_ برای باز کردن عادت ماهیانه از دانه گزنه استفاده کنید.

10_  در درمان کم خونی موثر است و تعداد گلبول های قرمز را زیاد می کند.

11_ اگر در ادرار خون وجود داشته باشد گزنه آن را برطرف می کند.

 12_  گزنه عرق آور است.

13_ پاک کننده اخلاط سینه، ریه و معده است.

14_  نیروی جنسی را تقویت می کند.

15_  گرفتگی های کبدی را رفع می کند.

16_  برای از بین بردن زگیل ، ضماد برگ های تازه آن را روی زگیل بمالید .

17_ برای پاک کردن مثانه ، رفع عفونت مثانه و دفع سنگ از مثانه برگ گزنه را همراه با ریشه شیرین بیان دم کنید و بنوشید.

18_  برای التیام زخم ها و زخم های سرطانی از ضماد تخم گزنه مخلوط با عسل استفاده کنید.

19_  برای برطرف کردن کهیر از جوشانده گزنه به مقدار سر فنجان در روز بنوشید.

20_  درد نقرس را کاهش می دهد.

21_  برای برطرف کردن ناراحتی های زنانه قبل از عادت ماهیانه از چای گزنه استفاده کنید

22_  ناراحتی های کلیه را برطرف می کند.

23_  ضماد آن درد عضلانی را برطرف می کند.

 24_  کرم معده و روده را می کشد.

26_  درمان کننده بواسیر است.

27_  برای برطرف کردن درد رماتیسم ، برگ های تازه آن را روی پوست بمالید

 طرز استفاده

1_  دم کرده گزنه :

مقدار 40 گرم برگ گزنه را در یک لیتر آب جوش ریخته و به مدت 10 دقیقه  دم کنید.

مقدار مصرف آن سه فنجان در روز بعد از غذاست.

2_  جوشانده گزنه :

مقدار 30 گرم گزنه را در یک لیتر آب ریخته و به مدت 10 دقیقه آن را بجوشانید. این جوشانده برای تصفیه خون مفید است. مقدار مصرف آن یک فنجان بین غذاها در روز است.

3_  تنطور گزنه :‌

یک قسمت برگ گزنه را با پنج قسمت الکل 50 درجه طبی مخلوط کرده و در داخل شیشه در بسته بریزید و به مدت 15 روز هر روز آن را تکان دهید بعد از این مدت آن را صاف کرده و در شیشه در بسته نگهداری کنید. مقدار مصرف آن 15-10 قطره سه بار در روز می باشد.

مضرات :

گزنه اگر بیش از حد استفاده شود ممکن است برای روده ها و کلیه ها مضر باشد بنابراین بهتر است با صمغ عربی و کتیرا خورده شود. مقدر مصرف بیش از 10 گرم در روز ممکن است باعث بند آمدن ادرار شود. زنان باردار و کودکان باید از مصرف آن خودداري کنند.

منبع: اسبو نيوز