تولد، ازدواج، همسر و فرزندان علي ابن ابيطالب(ع) و آثارش
فرا رسيدن سالروز ميلاد حضرت علي ابن ابيطالب اولين پيشواي شيعيان جهان را به عموم مردم، بويژه اهالي روستاي ايمن آباد و كروكلا تبريك و شاد باش مي گوئيم.
در اين گفتار مروري مي كنيم كوتاه بر زندگي حضرت امام علي(ع)، تولد، ازدواج، همسر و فرزندان، جايگاه او و آثارش.
علی بن ابیطالب
علیّ بن ابی طالب؛ زاده ۱۳رجب ۳۰ عامالفیل برابر با ۲۳ قبل از هجرت – شهادت ۲۱رمضان ۴۰ قمری) امام اول تمامی شاخههای مذهب شیعه، خلیفه چهارم از خلفای راشدین اهل سنتو پسرعمو و داماد محمد(ص)، پیامبر اسلام، است.
او فرزند ابوطالب و فاطمه بنت اسد، همسر فاطمه زهرا و پدر حسن، حسین، و زینب است.
وی از سال ۳۵ تا ۴۰ هجری، کمتر از پنج سال، بهعنوان خلیفه بر خلافت اسلامی جز شام حکومت کرد. او در میان طیف وسیعی از مسلمانان از جایگاه برجستهای برخوردار است.
در کودکی به دلیل بدهکار شدن پدرش، محمد(ص) سرپرستی او را بر عهده گرفت. پس از دعوت محمد(ص)، علی در سن حدود ۹ تا ۱۱ سالگی از اولین ایمان آوردندگان به اسلام گشت؛ پذیرش دعوت او را در یوم الدار علنا" اعلام کرد و محمد(ص) او را «برادر و وصی و جانشین خود» نامید.
گفته میشود در شب لیلة المبیت به هجرت پيامبر اسلام کمک کرد و محمد(ص) پس از مهاجرت به مدینه و ایجاد پیمان برادری بین مسلمانان، او را بهعنوان برادر خویش انتخاب کرد و در مدینه در اغلب جنگها پرچمدار سپاه اسلام بود و به دلاوری مشهور گشت.
مسئله حق وی در خلافت پس از محمد(ص) منجر به شکاف اصلی میان مسلمانان و تقسیم آنان به دو گروه شیعه و سنی شد. محمد(ص) در بازگشت از حجةالوداع در غدیر خم جمله «هر که من ولی او هستم، این علی ولی او است» را به زبان آورد؛ اما مقصود این عبارت مورد اختلاف شیعه و سنی قرار گرفت. شیعیان بر این اساس معتقد به نصب امامت و خلافت در خصوص علی ابن ابيطالب شدند و اهل سنت آن را به معنای دوستی و محبت علی(ع) تفسیر میکنند.
پس از مرگ پيامبر اسلام، زمانی که علی ابن ابيطالب مشغول کفن و دفن وی بود، جمعی از مسلمانان در سقیفه بنیساعده گرد هم آمدند و بعد از مشورت با یکدیگر درباره انتخاب جانشین او، سرانجام با ابوبکر به عنوان خلیفه بیعت کردند.
علی بن ابیطالب در ابتدا از بیعت با ابوبکر سرباز زد؛ ولی سرانجام پس از شش ماه با ابوبکر بیعت کرد. علی(ع) در دوران خلافت سه خلیفه اول در جنگها شرکت نکرد و جز در مورد انتخاب خلیفه سوم فعالیت سیاسی نداشت. البته هر گاه خلفای سهگانه میخواستند، در امور دینی، قضایی و سیاسی به آنها مشورت میداد.
پس از کشته شدن عثمان، او به عنوان چهارمین خلیفه مسلمانان برگزیده شد. دوران خلافت وی با نخستین جنگهای داخلی میان مسلمانان و شورشهایی نظیر شورش ایرانیان همزمان بود. علی ابن ابيطالب با دو نیروی مخالف مجزا مواجه شد: گروهی به رهبری عایشه، طلحه، و زبیر در مکه که خواهان برگزاری شورا برای تعیین خلافت بودند و گروهی دیگر به رهبری معاویه در شام که انتقام خون عثمان را خواستار بودند.
چهار ماه پس از خلافت، علی(ع) در جمل گروه اول را شکست داد؛ اما سرانجام جنگ صفین با معاویه به لحاظ نظامی بینتیجه بود و در نتیجه حکمیت به لحاظ سیاسی بر ضد علی ابن ابيطالب تمام شد. سپس در سال ۳۸ هجری با خوارج که قبول حکمیت توسط علی را بدعت میدانستند و بر او شوریدند، در نهروان جنگید و آنان را شکست داد.
علی ابن ابيطالب سرانجام در مسجد کوفه به ضرب شمشیر یکی از خوارج به نام ابن ملجم مرادی به شهادت رسيد و در خارج شهر کوفه دفن شد، و بعدها حرم او و شهر نجف پیرامون مدفن او ساخته شد.
علیرغم تأثیر اختلافهای مذهبی در تاریخنگاری مسلمانان، منابع توافق دارند که علی شخصیتی عمیقاً مذهبی و سرسپرده به اسلام و حکومت عادلانه مطابق با قرآن و سنت بود. وی سختگیرانه وظایف مذهبی را مراعات میکرد و از متاع دنیوی دوری میجست.
به نوشته ویلفرد مادلونگ خودداری او از مشارکت در بازی جدید فریبکاری سیاسی و فرصتطلبی هوشمندانه که در زمان خلافت وی در دولت اسلامی ریشه دوانده بود، هرچند وی را از کامیابی در زندگی محروم ساخت، اما سبب شد در نظر ستایشگرانش بهعنوان نمونهای از تقوای اسلام نخستین و فاسد نشده و همچنین فتوت عربی پیش از اسلام جلوهگر شود.
تعداد زیادی از سخنان کوتاه علی(ع)، تبدیل به بخشهایی از فرهنگ عمومی اسلامی شده است و نویسندگان عربزبان به فصاحت بینظیر خطبهها و سخنان علی اشاره کردهاند.
چندین کتاب به احادیث، خطبهها، و دعاهای روایتشده از وی اختصاص یافتهاست که معروفترین آن نهج البلاغه میباشد. همچنین اشعار و نوشتههای متعدد به زبانهای مختلف در مدح و بیان جایگاه علی ابن ابيطالب بخشی از ادبیات و فرهنگ دینی ملل مسلمان را تشکیل میدهد.
تولد و دودمان
بر طبق منابع تاریخی قدیمیتر، علی ابن ابيطالب در روز سیزدهم رجب و حدود سال ۶۰۰ میلادی در مکه متولد شد. پدر وی ابوطالب، رئیس قبیله بنی هاشم، مادرش فاطمه بنت اسد است. منابع زیادی خصوصاً منابع شیعه نوشتهاند که وی تنها کسی است که در خانه کعبه به دنیا آمد. علی ابن ابيطالب از طرف پدر و مادر با محمد(ص) خویشاوند است. وقتی پدر پيامبر اسلام درگذشت، ابوطالب که عموی محمد بود، قیم وی شد. وقتی که مادر محمد درگذشت، فاطمه بنت اسد نقش مادر را برایش داشت.
زمانی که علی ابن ابيطالب ۶ ساله بود، پدرش، ابوطالب که ریاست بنیهاشم را بر عهده داشت، دچار مشکل مالی گردید. محمد(ص) که خود در کودکی تحت سرپرستی ابوطالب قرار گرفته بود و در این زمان سنش از ۳۰ سال گذشته بود، برای سبککردن بار عائله وی به او پیشنهاد کرد که سرپرستی علی ابن ابيطالب را او بر عهده بگیرد. ابوطالب پذیرفت و علی(ع) از کودکی در خانه حضرت محمد(ص)، تحت نظر او قرار گرفت.
از اسلام آوردن تا هجرت
دعوت آخرين فرستاده خدا به اسلام در مکه ۱۳ سال به طول انجامید که از این ۱۳ سال، ۳ سال به طور مخفیانه بود. در پایان این ۳ سال و در ابتدای دعوت علنی، محمد(ص) ۴۰تن از خویشان و بستگان خود از بنیهاشم را به میهمانی دعوت کرد. مطابق با روایت تاریخ طبری، ابن اثیر و ابوالفداء، محمد در این میهمانی از خویشانش پرسید چه کسی حاضر است او را در این کار یاری کند و اعلام کرد هر کس او را یاری کند، برادر، وصی و جانشین او خواهد بود. اما هیچ یک از بستگانش پاسخ مثبت نداد مگر علی ابن ابيطالب.
پیامبر در پاسخ به علی(ع) سکوت کرد و برای بار دوم و سوم این درخواست را تکرار نمود که باز تنها علی(ع) پاسخ مثبت داد. پس از بار سوم، پیامبر علی را برادر، وصی و جانشین خود خواند در حالی که در آن زمان، علی نوجوانی ۱۳ یا ۱۴ ساله بیش نبود و این کار پیامبر باعث تمسخر او در میان خویشاوندانش و طعنه به ابیطالب، پدر علی، شد که در آن مجلس حضور داشت. بدین ترتیب، پیامبر وی را «برادر و وصی و جانشین خود» نامید._ محمدحسین طباطبایی در تفسیر المیزاندر خصوص شأن نزول آیهٔ انذار )آیهٔ ۲۱۴ سورهٔ شعراء( احادیث مرتبط با این واقعه را بیان کردهاست.
مهاجرت به مدینه
منابع شیعی و سنی تصدیق میکنند که حوادث رخداده در سال ۶۲۲ میلادی، مهمترین بخش از زندگی محمد(ص) را تشکیل میدهد. محمد(ص) که میدانست دشمنانش در حال کشیدن نقشه برای قتل وی بودند، از علی(ع) خواست که به جای وی در بسترش بخوابد. شبی که پيامبر خدا از مکه به مدینه هجرت کرد، علی ابن ابيطالب جان خود را به خطر انداخت و در بستر محمد(ص) خوابید. محمد(ص) به همراه ابوبکر مخفیانه مکه را ترک کرد و چندین روز بعد به یثرب، که زین پس مدینه نامیده شد، رسید و این هجرت، مبدأ تقویم هجری گردید. وقتی دشمنان با خنجرهای آخته وارد خانه پيامبر خدا شدند، از دیدن علی بسیار شگفتزده شدند و به وی آسیبی نرساندند. بنا بر تفسیر سید محمدحسین طباطباییدر المیزان، آیهٔ ۲۰۷ سورهٔ بقره به این امر اشاره دارد: «از مردم کسانی هستند که جان خود را در راه جلب رضایت خداوند تقدیم میدارند و خداوند به بندگان خود رئوف است».
علی ابن ابيطالب در انتظار فرمان جدید، چند روز دیگر در کنار خانواده محمد(ص) ماند. پيامبر خدا از علی(ع) خواست که اموالی را که قبلاً مردم به وی به امانت داده بودند به صاحبانش باز گرداند و علی ابن ابيطالب این کار را انجام داد. پس از انجام این کار، علی(ع) مکه را به مقصد مدینه ترک کرد. به دستور محمد(ص)، علی به قبادر حومه شهر مدینه رفت. طبق برخی منابع، علی(ع) یکی از اولین کسانی از مهاجرین بود که به مدینه رفت. در این زمان وی ۲۲ یا ۲۳ سال داشت.
ازدواج با فاطمه(س)
مدت کمی پس از رفتن علی ابن ابيطالب به مدینه، محمد(ص) به علی(ع) گفت که خداوند به وی فرمان دادهاست که دخترش، فاطمه زهرا را به ازدواج وی درآورد. با اینکه چند همسری مجاز بود، علی(ع) در زمان حیات فاطمه، با زن دیگری ازدواج نکرد. ازدواج علی با فاطمه، دارای اهمیت معنوی خاصی برای تمام مسلمانان است. زیرا بهعنوان ازدواجی میان مهمترین شخصیتهای مقدس از خویشان پيامبر اسلام تلقی میگردد.
محمد(ص) که تقریباً هر روز به دیدار دخترش میرفت، با این ازدواج به علی نزدیکتر شد و یک بار به وی گفت که تو برادر من در این دنیا و آخرت هستی. پس از مرگ فاطمه، علی(ع) با زنان دیگری ازدواج نمود و صاحب فرزندان بسیار دیگری شد. خانوادهای که از ازدواج این دو تشکیل شد، مکرراً از سوی محمد(ص) مورد ستایش قرار میگرفت و پيامبر خدا از آن در واقعههایی مانند رویداد مباهله و حدیث آل عبا، بهعنوان اهل بیت یاد کرد. در قرآن نیز در موارد متعددی مانند آیهٔ تطهیر، از اهل بیتبه بزرگی یاد شدهاست.
همسران و فرزندان علی ابن ابيطالب
علی ابن ابيطالب ۹ زن و چندین کنیز داشت و دارای ۱۴ پسر و ۱۹ دختر بود که از میان آنان حسن، حسین، و محمد حنفیه مشهورترند.
طبق منابع شیعی تعداد کل فرزندان علی ۲۷ یا ۲۸ بود. مادر محمد حنفیه، کنیزی آزادشده به نام خوله دختر جعفر حنفیه بود. از میان فرزندان علی، ۵ نفر صاحب نسل شدند.
فاطمهٔ زهرا، دختر محمد و خدیجه، همسر علی بن ابیطالب، مادر حسن و حسین، و یکی از پنج عضو آل عباست.
نسل علی از فاطمه زهرا بهعنوان شریف یا سید شناخته میشوند. آنها بهعنوان تنها نسل بازمانده از محمد، مورد احترام شیعه و سنیاند. علی(ع) تا زمانی که فاطمه(س) زنده بود همسر دیگری نداشت، اما پس از او با زنان متعددی ازدواج کرد. بهجز ۴ فرزندی که از فاطمه زهرا داشت، بقیه فرزندانش از همسران دیگر او بودند.
فرزندان فاطمه(س)
فاطمه دختر محمد پیامبر اسلام است. او با علی(ع) ازدواج کرد و صاحب ۵ فرزند شد بنامهای: حسن مجتبی _ حسین بن علی _ زینب _ ام کلثوم _ محسن
فرزندان امالبنین
امالبنین که از لحاظ شهرت دومین زن علی بن ابیطالب است صاحب چهار فرزند شد که همگی در کربلاشهید شدند. بنامهای: عباس بن علی _ عثمان بن علی - جعفر بن علی و عبدالله بن علی
فرزندان خوله
خوله دختر جعفر بن قیس، کنیزی بود که در جنگ یرموک اسیر شد و به مدینه آمد. با علی ازدواج کرد و صاحب پسری بنام محمد حنفیه شد.
فرزندان لیلی
لیلی دختر مسعود هم زن علی بن ابیطالب بود و علی(ع) از او صاحب دو فرزند بنام عبیدالله بن علی و ابوبکر بن علی شد.
فرزندان کنیز
از کنیز همسر علی تنها یک پسر است بنام محمد اصغر که در کربلا شهید شد.
فرزندان اسما
اسما دختر عمیس همسر علی بن ابیطالب بود که از او صاحب دو فرزند بنام یحیی بن علی و عون بن علی
فرزندان صهبا
علی بن ابیطالب از او صاحب دو فرزند دو قلو بنام عمر بن علی بن ابی طالب و رقیه شد.
فرزندان امامه
امامه دختر ابوالعاص نوه دختری محمد(ص) است. او با علی بن ابیطالب ازدواج کرد و صاحب پسری بنام محمد اوسط شد.
فرزندان ام سعید
ام سعید دختر عروه بن مسعود است. او با علی بن ابیطالب ازدواج کرد و صاحب دو دختر بنام امالحسین و رمله کبری شد.
فرزندان محیاء
از محیاء دختر امرالقیس تنها یک دختر بنام ام یعلی بود که در خردسالی درگذشت.
دختران علی از کنیزان او
سیزده دختر هستند بنامهای:
ام هانی میمونه - زینب صغری - رملة صغری - ام کلثوم صغری - فاطمه - امامه - خدیجه - ام کرام - ام اسلم - ام جعفر - جمانه - نفیسه
جایگاه علی ابن ابيطالب در تفکر اسلامی
اهل سنت از آنجایی که علی یکی از خلفای راشدین و از صحابه نزدیک محمد(ص) بود، جایگاه بلندی در اندیشه اهل سنت دارد. در میان اهل سنت، علی جایگاهی همانند سه خلیفه دیگر دارد و بر مبنای نظریه سابقون، در جایگاهی پایینتر از آنان است. بزرگترین مشکل اهل سنت، ترفیع مقام علی توسط محمد در احادیثی مانند «من کنت مولاه فهذا علی مولاه» است که برای حل این مشکل به تفسیر این حدیث پرداختهاند. همچنین، اکثر نویسندگان سنی به برتری دانش علی(ع) در شریعت و روایت حدیث از پیامبر اذعان دارند ولی این موارد را دلیلی بر تعیین جایگاه سیاسی او توسط پيامبر اسلام نمیدانند.
شیعیان
در اعتقادات شیعه، علی ابن ابيطالب جایگاه والایی دارد و اعتقاد به حقانیت او در رهبری مسلمانان، باور تعیینکننده شیعیان است. سخنان او مرجعی برای فقه شیعیان است و از همه مهمتر، شیعیان باور دارند که علی بر بقیه صحابه برتری داشته و توسط محمد(ص) به جانشینیاش منصوب شده بود. تقوا و اخلاق علی آغازگر نوعی عرفان در میان شیعیان بوده که آنان را به صوفیان سنی مذهب نزدیک میکند.
در میان شیعیان دوازدهامامی، باور به امامت علی ابن ابيطالب از اصول مذهب است.عبارت «علی ولیالله» در اذان شیعیان گنجانده شدهاست؛اگرچه شیعیان عبارت «علی ولیالله» را به قصد قربت در اذان و اقامه میگویند و تشریعا آن را جزو اذان و اقامه نمیدانند. مستعلیهمقام علی را برتر از امام میدانند. هر دوی این مذاهب به عصمت، علم غیب، و شفاعت علی اعتقاد دارند.حجم گستردهای از ادبیات مذهبی شیعه به زبانهای مختلف نظیر عربی، فارسی، اردو و ترکی به علی ابن ابيطالب اختصاص یافتهاست.
آثار علی ابن ابيطالب(ع)
تعداد زیادی از سخنان کوتاه علی(ع)، تبدیل به بخشهایی از فرهنگ عمومی اسلامی شدهاست و بهعنوان ضربالمثل و کلمات قصار در زندگی روزمره نقل میشوند. همچنین، این سخنان اساس آثار ادبی گردیده و به صورت اشعار در زبانهای گوناگون وارد شدهاند. در قرن ۸ میلادی، نویسندگان ادبی همچون عبدالحمید یحیی امیری، به فصاحت بینظیر خطبهها و سخنان علی اشاره کردهاند. جاحظ، ادیب عرب در قرن سوم هجری، نیز بر همین عقیده است.
نهجالبلاغه
در قرن ۱۰ میلادی، یکی از محققان برجسته شیعی به نام سید شریف رضی تعداد زیادی از خطبهها، نامهها، و سخنان کوتاه علی(ع) با موضوعات گوناگون را در کتابی به نام نهجالبلاغه جمعآوری کرد که به یکی از پرطرفدارترین و تأثیرگذارترین کتب جهان اسلام مبدل گشت. با این حال، این کتاب تقریباً به طور کامل تا قرن ۲۰ میلادی در تحقیقات غربی نادیده گرفته شد. با وجود اینکه برخی محققین غربی در صحت آن تردید دارند، اما صحتش هیچگاه نزد اکثر مسلمانان جای سؤال نداشتهاست. نهجالبلاغه کماکان بهعنوان منبعی مذهبی و مرجعی الهامبخش و ادبی در میان شیعه و سنی مطرح است.
در میان گفتههای منسوب به علی(ع)، نامهٔ او به مالک اشتر دربارهٔ حکومت صالحانه مورد توجه زیادی قرار گرفتهاست.سید حسین مدرسی طباطبایی به کتاب مدارک نهجالبلاغه، اثر رضا استادی، اشاره میکند که در آن اسنادی ارائه شدهاست که سخنان موجود در نهجالبلاغه را به علی میرساند.
غرر الحکم و درر الکلم
نوشتار اصلی: غرر الحکم و درر الکلم
غرر الحکم و درر الکلم مجموعهای از کلمات قصار علی بن ابیطالب است که توسط ابوالفتح عبدالواحد بن محمد بن عبدالواحد تمیمی آمدی، از علمای امامی قرن پنجم هجری، گردآوری شدهاست.
مصحف علي
دستنوشتهٔ قرآن منسوب به علی بن ابیطالب که در کتابخانه حرم امام علی نگهداری میشود. این صفحه به سوره البروج آیات ۳–۱ مربوط است.
نوشتار اصلی: مصحف علی
مُصحَف علیبه نسخهای از قرآن گفته میشود که توسط علی بن ابیطالب گردآوری شدهاست. علی(ع) یکی از اولین گردآورندگان قرآن بود و سورههای قرآن را به ترتیب تاریخ نزول چیده بود. همچنین روایت شدهاست که این مصحف شامل مطالب تفسیری مانند نسخ آیات نیز بود. منابع شیعی مینویسند که پس از درگذشت پيامبر اسلام، علی ابن ابيطالب مصحفش را به گروه حکومتی جمعآوری قرآن عرضه کرد ولی با مخالفت صحابه روبرو و مجبور شد قرآن را به خانهاش برگرداند.گرچه وجود تاریخی مصحف علی مسلم است، اما به مانند دیگر مصحف صحابه چیزی بهعنوان واقعیت خارجی در دسترس نیست. گروههایی از شیعیان در طول تاریخ به تفاوتهای عمده این مصحف با قرآن فعلی اعتقاد داشتند ولی با مخالفت جمع کثیری از روحانیون و قرآنپژوهان شیعه مواجه شدهاند. علی(ع) از قاریان اصلی قرآن هم بود و قرائتی از او بر جای مانده که، به گفته برخی نویسندگان کتابهای قرائات قرآن، با قرائت حفص از عاصم یکی است.
کتاب علی
بر اساس روایات فراوانی از قرن دوم هجری، کتاب علی مجموعهای از سخنان محمد(ص) است که علی(ع) گردآوری کرده است. در نقل است که علی(ع) در پیشگاه پيامبر اسلام مطالبی را بر روی ورقی از پوست مینوشت که از او میشنید. روایتی دیگر میگوید که فقیه مکه در اوایل قرن دوم از این کتاب آگاه بود و مطمئن بود که نوشته علی ابن ابيطالب است. در مورد محتوای کتاب گفته شدهاست که کتاب شامل همه چیزهایی که مردم به آن نیاز دارند بود؛ مانند مواردی در احکام حلالو حرام و حتی دیه خراشها.
آثار دیگر
آثار دیگری نیز به علی ابن ابيطالب نسبت داده شدهاست. از آن جمله میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
دعای کمیل
که علی(ع) آن را به شاگردش کمیل بن زیاد آموخت و در حقیقت دعایی طولانی است که هنوز هم توسط شیعیان خوانده میشود.
کتاب الدیات که دستورالعملی در مورد نحوه محاسبه دیههاست و در کتابهایی مانند من لایحضره الفقیه به صورت کامل آمده است.
مسند علی به مجموعه احادیثی از پیامبر اسلام گفته میشود که راوی اول آنها علی ابن ابيطالب است و در مسندهای روایی اهل سنت مانند مسند احمد حنبل آمدهاند.
بعدها افرادی احادیث علی(ع) را گردآوری کرده و آن را یکجا مسند علی نامیدند.
در منابع قدیمی، گزارشهای مختلفی درباره اینکه آیا علی ابن ابيطالب شعر میسروده است یا نه وجود دارد. مؤلفان متعددی دیوان اشعاری را به علی نسبت دادهاند ولی بسیاری از این اشعار سروده دیگران است. روش قضاوت علی نیز مورد توجه اصحابش بوده و توسط آنان گردآوری شدهاست.
ویژگیهای ظاهری و اخلاقی
زرین کوب مینویسد علی میانهبالا و فراخشانه بود و چهرهای خندان داشت.
وی سخنوری توانا بود و در سخنانش ایمان و حق طلبی جلوه دارد.
در معیشت زاهد بود و غالباً خود را گرسنه نگه میداشت و حتی وقتی تهیدست نبود به تجمل و تفنن نمیپرداخت.
جنگجویی دلیر بود و در تقوا نمونه کمال محسوب میشد.
سرزنشگران وی را به جهت دقت و احتیاط در رعایت حق و دین طعنه میزدند و عامه مسلمانان مظهر پارسایی و درستی میشناختند.
پایبندی به سیره محمد سبب میشد از مصلحت گرایی در سیاست بپرهیزد.
لئورا وچا ولیری در دانشنامه اسلام مینویسد علی مردی با سر طاس و بدنی چاق و تنومند بود و پاهای کوتاه و کتفی فراخ داشت. چشمهایش دچار التهاب و بیماری بود. بدنی پرموی و ریشی بلند و سفید داشت که تا نزدیک سینهاش میرسید. وی میگوید که علی خشن و گوشهگیر بود. علی به خاطر دانش عمیقش از قرآن مشهور بود و بهترینِ قاریان قرآن به حساب میآمد.
در مقابل گفته شده است که علی(ع) تنها در جنگ خیبر دچار چشم درد شد و بر طبق روایتی توسط محمد شفا یافت. همچنین گزاره دانشنامه اسلام در مورد خشن و گوشهگیر بودن علی مورد انتقاد قرار گرفتهاست.
علی(ع) از لحاظ جسمانی بسیار نیرومند بود و در میان دشمنان خود به شجاعت و بیباکی شناخته میشد. او هیچگاه در مقابل دشمنانش ضعف و سستی بروز نداد.
علی(ع) علاوه بر تسلط به قرآن و سنت، در فن خطابه نیز مهارت داشت.
علی به اسلام سخت پایبند و در مورد آن سختگیر بود.
اگر به حقانیت چیزی اعتقاد داشت، بدون اغماض و تسامح با آن برخورد میکرد، اگرچه بر خلاف مصالح وی یا سیاست بود.
رفتار او با اشراف، اعیان، عامه مردم، عرب و ملتهای مغلوب مسلمانان یکسان بود و ملاک برتری افراد را تقواقرار میداد. در امور مالی تا حد وسواس سختگیر بود و معتقد بود بیتالمال باید به تساوی میان افراد تقسیم شود.
چندین بار نزدیکانش بابت این مسئله از او رنجیدند. علی در زندگی شخصی خود ساده و بیپیرایه بود.
تنها در کوچه و بازار میرفت و اگر در هنگام خرید فروشندهای او را میشناخت، از او خرید نمیکرد.
نامها و عناوین
سکه ۱ قرانی متعلق به دوران پادشاهی فتح علی شاه قاجار که بر روی آن عبارت اسداله )به معنی شیر خدا) لقب علی بن ابی طالب حک شده است.
نامها و عناوین مختلفی در سنت اسلامی به علی نسبت داده شدهاست که برخی از آنها بیانگر ویژگیهای شخصی او و برخی مشتقشده از قسمتهای خاصی از زندگی اوست. برخی از این عناوین عبارتاند از: ابوالحسن، ابوتراب، مرتضی، اسدالله (شیر خدا)، حیدر (شیر) و به طور خاص در میان شیعه: امیرالمؤمنین و مولیالمتقین.
شیعیان دوازده امامی لقب امیرالمؤمنین را منحصر به علی میدانندو با توجه به احادیثی، این لقب را اعطا شده از طرف خداوند به علی میدانند که بنابر برخی گزارشهای تاریخی شیعی توسط پیامبر اسلام به او در غدیر خم ابلاغشده و از همگان خواستهشده تا با لقب امیرالمؤمنین بر او سلام گویند.
دیدگاهها در مورد علی
در مورد هیچیک از مردان صدر اسلام، مانند علی ابن ابيطالب نظرات موافق و مخالف گوناگون اظهار نشدهاست. برخی از پیروان او، چنان در مورد او غلو کردهاند که او را به مرتبه خداوندی نیز رساندهاند (این فرقه غُلاة نام دارند). در آن سو برخی از مخالفان سرسختش، عناد با وی را به جایی رساندهاند که لعن و دشنام وی (سَب علی) را در بالای منابر مجاز میشمرند.
اهل سنت
در میان اهل سنت، از لحاظ کلامی مرتبه فضیلت علی(ع) را نسبت به دیگر خلفای راشدین، به همان ترتیب خلافتش (پس از ابوبکر، عمر و عثمان) میدانند و او را از عشره مبشره میشمارند. برخی از علمای کلامی سنی مقام او را برتر از عثمان اما پس از ابوبکر و عمر میدانند. برخی از فرقههای معتزله که به مفضله مشهورند نیز علی را افضل صحابه و خلفا میدانند، اما از آنجا که امامت کسی که فضل کمتری دارد (مفضول به افضل) را جایز میدانند، خلافت خلفای پیش از علی را صحیح میشمارند.
شیعه
شیعه امامیه علی(ع) را پس از محمد افضلالناس (برترین مردم) میدانند و خلافت را نیز حق او میدانند، حتی در زمان خلفای پیشین؛ بنابراین شیعه سه خلیفه اول را برحق نمیدانند.
علی از نگاه نامسلمانان
ادوارد گیبون
هیچ جدیدالایمانی در غیرت و فضیلت از علی پیشی نگرفته است. او شایستگی های یک شاعر، یک سرباز، و یک قدیس را متحد کرد؛ عقلانیت اش هنوز در مجموعهای از گفتههای اخلاقی و مذهبی الهام میبخشد؛ و هر خصمی، در نبردهای زبان یا شمشیر، رام فصاحت و شجاعت او شد. پیغمبر از اولین ساعت ماموریت تا آخرین مراسم تشییع جنازه اش، هرگز توسط یک دوست سخاوتمند که از برادر، جانشین و هراون وفادار خود نامیدن اش خوشحال بود رها نشد.
ویلیام مویر
او با یک هوش سرشار، گرم در تاثیرگذاری و قابل اعتماد در دوستی، از کودکی قلباً و روحاً فدایی پیامبر بود. او ساده، آرام و غیر جاه طلب، وقتی پس از چند روز حکمرانی نصف جهان اسلام را به دست آورد این بیشتر برایش فشار بود تا چیزی مطلوب.
جبران خلیل جبران
از نگاه من، علی اولین عربی بود که با روح جهانی تماس پیدا کرد و با آن به گفتگو نشست. او به دلیل عظمت اش شهید شد، او هنگامی مرد که بین لبانش نماز را ادا میکرد. عرب ها ارزش او را نشناختند تا زمانی که در بین همسایگان ایرانی شان برخی تفاوت های بین شن و سنگ قیمتی را دریافتند.
واشنگتن اروینگ
او از برجسته ترین شاخه نژاد برجسته قریش بود. او سه ویژگی داشت که بیش از همه مورد تحسین عربهاست: شجاعت، فصاحت و سخاوت.
روح بی باک او لقب شیر خدا را از پیامبر به دست آورده بود، نمونه فصاحت او در برخی از آیات و احادیث حفظ شده در میان اعراب باقی است و بخشندگی او در به اشتراک گذاری آنچه باقیمانده در خزانه در میان دیگران، هر جمعه آشکار شد. از بزرگواری او، موارد مکرری داریم، تمسخر اصیل او از هر چیز نادرست و متوسط، و عدم وجود هر فتنه خودخواهانه در او
توماس کارلایل
دارای ذهن درخشان... مملو از تاثیرگذاری و جسوری آتشین. چیزی جوانمردانه در او [بود]؛ شجاع چون شیر؛ ولی با لطف، حقیقت و محبت شایسته شوالیه گری مسیحی... شهادت او، بر اثر شدت دادگریاش بود.
منبع: ويكي پديا