للـه شكر يا نيشكر، طلاي سرخ زمستانه (یادآوری)

للـه شکر سوغات مازندران است که عطر آن در زمستان مشام گردشگران را معطر می‌کند.

نیشکر با توجه به اینکه در مناطق جلگه ای به خوبی رشد می کند می تواند به عنوان محصولی استراتژیک در خودکفایی کشور نقش داشته باشد.

با شروع فصل سرما برداشت محصولاتی همچون نیشکر در مناطق شمال کشور آغاز می شود و بعد از برداشت فرآورده های بسیاری از آن بدست می آید که استحصال سنتی شکر قرمز از این گیاه تاریخی در فصل زمستان، گرمای تازه‌ای به سبد غذایی خانواده‌های مازندرانی می‌بخشد.

نیشکر گیاهی بلند است از جنس تباشیر، از تیره غلات و بومی مناطق معتدل گرم تا مناطق حاره. بر اساس طبقه‌بندی‌های مختلف ۶ تا ۳۷ گونه دارد و دارای ساقه ضخیم و بند بند است و قسمت داخلی ساقه آن لیفی و حاوی مقادیر زیادی عصاره شکر است و همچنین بلندی ساقهٔ آن بین ۲ تا ۶ متر می‌باشد.

این گیاه در حدود 200 کشور کشت می‌شود و از برداشت آن، هر سال در حدود ۱۳۲۴میلیون تن شکر تولید می‌شود. در سال ۲۰۰۵ برزیل با اختلاف زیادی بزرگ‌ترین تولیدکنندهٔ نیشکر بوده ‌است.

در چند دهه گذشته به منظور تهیه شکر قرمز کشت گیاه نیشکر در مناطق جلگه ای استان مازندران رواج داشت برای گرفتن شیره نیشکر و تبدیل آن به شکر قرمز از وسیله ای چوبی به نام “کلیا” که به ابتکار اهالی محلی تماماً از چوب ساخته شده استفاده می شود. به این منظور سرپناهی به ابعاد تقریبی 5×15 متر مربع با مصالح سنتی موجود در محل که بیشتر از نی و چوب بود برپا می شد و در وسط این سرپناه “کلیا” قرار می گرفت.

در 70 هکتار از زمین های کشاورزی شهرستان قائم‌شهر نیشکر به عنوان محصول اصلی کشت شده است و در مازندران بهترین نوع شکر قرمز در روستاهای چپی، ریکنده، کوتنا، پرچینک، سید ابوصالح، بشل سوادکوه، منطقه بابل کنار در روستاهای قران تالار، سید کلا، کاردرکلا، امیرکلا، درازکلا، شیردارکلا و گاوان کلا کشت تولید می شود.

استان مازندران دارای 30 کارگاه کوچک تبدیل و فرآوری شکر سرخ است که فرایند آبگیری و استحصال شکر سرخ از نی تر در آن انجام می پذیرد.

میانگین هزینه کاشت، داشت و برداشت در یک هکتار نیشکر حدود 60 میلیون ریال و درآمد حاصل از کشت این محصول در هر هکتار 220 میلیون ریال است. هم اکنون 12 کارگاه فرآوری نیشکر در شهرستان قائم‌شهر فعال است.

در صورتى که زمین هاى مازندران که از نوع خاک سیاه هستند خود از بهترین زمین ها براى کشت بذر و قلمه نیشکر به شمار می‌روند.

رقم هاى نیشکر را به واسطه ضخامت و بلندى ساقه و به خصوص رنگ آن مى شناسند و نوع نیشکر بومى مازندران شکر قرمز است که باید در صورت توجه به کشت مجدد نیشکر در این استان، نسبت به اصلاح نژادهاى نیشکر و ایجاد رقم هاى جدید و افزایش قند آن کوشش کرد تا کشت نیشکر که حتى آثار آن هنوز به صورت طبیعى در مازندران وجود دارد، مجدداً زنده و احیا شود.

تاریخچه کشت نیشکر

 50 سال پیش کشت این محصول در مازندران رواج پیدا کرد، اما پس از آن و به مدت 40 سال به دست فراموشی سپرده شد ولی در ده سال اخیر رونق یافته است.

شیره حاصله از مرحله آبگیری در دیگ های بزرگ مسی 200 لیتری معروف به (کلا) ریخته می شود و هر هکتار به طور متوسط 200 تا 250 کلا یا دیگ 200 لیتری نیشکر تولید می کند، چیزی حدود 50 هزار لیتر شیره خام است و میانگین عملکرد این محصول در ھر ھکتار، دو تن و متوسط قیمت ھر کیلوگرم 100 ھزار ریال است.

شکر قرمز یا نیشکر علاوه بر آنکه خاصیت داروئی دارد، همراه با چای مورد استفاده قرار می گیرد. برای تهیه قند قرمز که اصولا اشتهاآور نیز است بعد از این که نیشکر کوبیده و آبگیری شد آن را داخل دیگ های بزرگ می ریزند و پس از ساعت‌ها جوشیدن سفت می شود.

احمد باوند سوادکوهی پژوهشگر تاریخ در گفت وگو با ایسنا با بیان اینکه دو نوع لل در منطقه کشت می شد یکی هندی لل و دیگری کل لل، هندی لل مانند جارو بوده که تخم داشت، اظهار کرد: بذر آن را در زمین می پاشیدند و بعد از یک ماه وجین برداشت می‌کردند، این لل فقط شیره دارد و شکر از آن به دست نمی آید.

وی با اشاره به اینکه بذر نیشکر را از خود نی که قطعه قطعه می‌کردند به اندازه 5 تا 10 سانتی متر در زمین به فاصله 30 سانتی متر می کاشتند، تصریح کرد: کاشت آن در اوایل اسفند بعد از یک الی دو ماه وجین می کردند و برداشت آن اواخر پاییز بود که این نیشکر دارای کف، دشو و شکر قرمز بود.

باوند با عنوان به اینکه در گذشته نیشکر بعد از اینکه برگ هایش از آن جدا شد به اندازه 10 تا 15 سانتیمتر قطعه قطعه می شد، افزود: در نقطه ای بنام کلاسر نیشکرها را آب گیری می کردند، “کلاسر محوطه ای بود مسقف از برگ نی و گاله در وسط و استوانه ای که گاو یا اسبی به دور استوانه می چرخید و نیشکر را آب گیری می کردند؛ عصاره حاصل از نیشکر را در دیگ بزرگ ریخته و آن را غلیظ می کردند.

وی با بیان اینکه عمل آوری عصاره نیشکر مهارت خاصی می خواست که کار هرکس نبود حداقل به 12 ساعت زمان نیاز داشت تا از آن کف و سپس دشو یا دوشاب و شکر قرمز به دست آورند، ادامه داد: هنگامی که عصاره نیشکر را در دیگ می ریختند یک یا دو نفر می بایست عصاره را “کترا” بزند تا تبدیل به کفی سفید رنگ شود اولین کف تلخ بود به آن تله کف می گفتند و بیشتر دشو و شکر قرمز از این عصاره درست می کردند چون ماندگاری آن زیاد بود.

این پژوهشگر با اشاره به اینکه هنگامی که گاو یا اسب دور استوانه میچرخید یک یا دو تا از فرزندان خانواده را روی چوب پشتی اسب یا گاو سوار می کردن و آنها گاو یا اسب را به حرکت در می آوردند، یادآور شد: به هنگام تحریک حیوان برای حرکت ترانه می خواندن و ترانه ها معمولا امیری خوانی بود و همچنین شب ها در کلاسر لل وا می زدند و بیشتر داستان شکار و شاهنامه و اشعار امیر مازواری می خواندند.

وی ادامه داد: سوخت آتش هیزم و دیگ ها از جنس مس بود که به فاصله 120 سانتی متر از زمین فاصله داشت و بر روی چینه گلی بنا می شد و هر چند سال دیگ را با عنصر خاصی به اصطلاح قلیایی می کردند تا درخشندگی خود را بدست آورد.

از نظر تجاری نیشکر در طیف وسیعی از اراضی و خاک ها کشت می شود و در زمین های مسطح تا خیلی شیب دار و در خاک های آبرفتی و بنابراین مازندران می تواند جایگاه مناسبی برای کشت ارقام ویژه نیشکر باشد و از این طریق در ایجاد خودکفایی در تولید این محصول استراتژیک در کشور نقش آفرینی کند.

استفاده از مواد خوراکی ارگانیک مورد توجه جدی است و شکر سرخ به دور از هر گونه سم و کود است.

لازم به توضيح اينكه جشنواره للـه شكر و گردشگري روستايي در روستای سيف كتي قايمشهر در دي ماه سال 1394 براي معرفي و توسعه اين شاخه از كشاورزي برگزار شد.

در اين جشنواره کارناوال های شادی و صنایع دستی برای افزایش شناسایی عموم مردم از زحمات کشاورزان و همچنین اجراي موسیقی سنتی و بازی محلی، شعرخوانی و کارگاه آموزشی و پاکسازی زباله های منطقه توسط انجمن رفتگران طبیعت مازندران اجرا شد.

منبع: خبر دريا