بهداشت کشاورزان(بخش دوم)

به منظور حفظ کشاورزان در برابر مخاطرات محيط کار اولين قدم شناخت مخاطرات، بيماري ها و عوارضي است که ممکن است سلامتي کشاورزان را تهديد کند. در گفتار قبل با عنوان بهداشت در کشاورزی به 5 عامل زیان آور اشاره داشتیم و عوامل فیزیکی را بطور کامل توضیح دادیم. 

عوامل زيان آور ناشي از كار كشاورزان و دامداران :

1_  عوامل فيزيكي ( گرما، سرما، سرو صدا، ارتعاش، نور و رطوبت)

2_  عوامل شيميايي (سموم كشاورزي ، گرد و غبار گياهي و غلات)

3_  عوامل ارگونوميكي ( نحوه كار كردن ، حمل اشياء و ابزار كار )

4_  عوامل بيولوژيكي ( بيماري هاي مشترك بين انسان و حيوان ، گرد و غبار با منشأ حيواني و انگل ها و قارچ ها )

5_  عوامل روانی(خستگی، استرس ناشی ازخشکسالی و آفت زدگی محصولات)

در این گفتار عوامل زیان آور شیمیایی را مورد بررسی قرار خواهیم داد و در هفته های بعد به سایر عوامل خواهیم پرداخت.

 2. عوامل زيان آور شيميايي:

نكات بهداشتي در مورد سموم كشاورزي

زندگي بشر به گياهان وابسته است و گياهان را بطور مستقيم و غير مستقيم مورد استفاده قرار مي دهد. گياهان 95% از منابع غذايي جهان را تشكيل داده و اكثرا" توسط فعاليت هاي كشاورزي توليد مي شوند كه نياز به سرمايه گذاري، زمان و اراضي زيادي دارد.

كشاورزان و باغداران براي بدست آوردن محصول از زمين زحمات زيادي مي كشند، اما حاصل كار آنها مورد هجوم آفاتي مثل حشرات و جوندگان قرار مي گيرد. بنابراين مجبورند براي از بين بردن اين آفات و بدست آوردن محصول بهتر، مزارع و باغات خود را سمپاشي كنند.

سم چيست؟

سم ماده اي است كه براي از بين بردن آفات گياهي، حشرات و حيوانات موذي بكار مي رود.

بنابراين بايد بدانيم كه سم مي تواند از طريق

1_ نفس كشيدن

2_ تماس با پوست بدن

3_ از طريق دهان و خوردن وارد بدن شود.

چگونه بايد سم را نگهداري كرد:

* هر نوع سمي خطرناك است و بايد در محلي دور از دسترس افراد و بچه ها نگهداري كنيم.

* سعي شود محل نگهداري سم مجهز به قفل باشد.

* هيچ وقت سم را در آشپز خانه، انبار مواد غذايي، اتاق محل زندگي و يا محل نگهداري حيوانات نگهداري نكنيم.

* سم را بايد در قوطي و ظرف مخصوص خودش كه برچسب و مشخصات دارد نگهداري كنيم.

* هرگز برچسب و نوشته ي روي ظرف حاوي سم را جدا نكنيم.

مهم است بدانيم:

*  كسي كه از سم استفاده مي كند بايد خطرات آن را بشناسد.

* افرادي كه داراي بيماري هاي قلبي، كليوي و كبدي هستند، نبايد در عمليات سمپاشي دخالت داشته باشند.

* زنان حامله، افراد مسن و خردسال نبايد با سم سرو كار داشته باشند.

* از ظروف خالي س نبايد براي نگهداري مواد ديگر استفاده كنيم.

خطرات استفاده از سموم کشاورزی در منازل

سموم دفع آفات دسته ای از مواد شیمیایی هستند که کاربری آنها در دفع آفات کشاورزی، دام، حشرات خانگی، جونده های محیط خانگی و کشاورزی می باشد و بر اساس اهمیت مسمومیت زائی به چند گروه کلی تقسیم می گردند: ارگانوفسفره ها،  کاربامات ها، ارگانوکلرینه ها، حشره کشهای گیاهی، نیکوتین و فسفیدها.

ارگانوفسفره:

سموم ارگانوفسفره بدلیل عدم پایداری در طبیعت بسیار پرمصرف هستند و اگر  چند ساعتی از برخورد محصولات با این سموم گذشته باشد و محصول کشاورزی نیز بخوبی شسته شود مشکل زیست محیطی ندارد و مصرف محصول نیز بدون اشکال است.

کاربامات ها:

ترکیبات این دسته همان حشره کش های خانگی که بصورت Spray و پودر و گچ های حشره کش کناره های دیوارها در منازل استفاده می شود. در این دسته اگر مسمومیت در حد آلودگی باشد و چندان شدید نباشد، خطر چندانی در بین نیست به خصوص اگر، علائم بصورت افزایش ترشحات دهانی و بزاق، اسپاسم روده ای – تهوع و استفراغ و در مواردی اسهال باشد  که با پادزهر آن یعنی داروهای ضد اسپاسم آتروپینی مسمومیت متوقف و کنترل می شود.

ارگانوکلرینه ها:

سموم این دسته همانند DDT که برای کنترل حشرات و بخصوص در کنترل مالاریا کاربرد دارند، بر خلاف دو دسته داروی شیمیایی فوق متابولیت همیشه پایدار در طبیعت باقی می گذارد. علاوه بر آن اثرات سرطان زایی در آنها نیز گزارش گردیده است. مسمومیت با آن می تواند باعث تحریکات سیستم اعصاب، بیقراری و تحریک پذیری گردد. حشره کشهای گیاهی سابقه طولانی در مصرف دارند. نظیر Pyrethroid که همان امشی معروف است. این سموم آلودگی محیطی چندانی ندارد. مسمومیت شدید نیز نمیدهد ولی تماس طولانی در بدن باعث حساسیت های حادی می شود که درمان های علامتی کافی است. نیکوتین یا همان تنباکو نیز خاصیت ضد حشره دارد. مسمومیت و برخورد آن در صورتیکه شدید نباشد قابل گذشت است.

فسفیدها: 

فسفید آلومینیوم یا قرص برنج، جزو سموم بسیار خطرناک دسته بندی می شود. اما استفاده از آن در محصولات دانه ای شبیه برنج برای کنترل حشرات نافع است. هیچ آلودگی به خود برنج مصرفی نمی دهد به خصوص اگر به درستی شسته شود. بعد از مدتی که قرص درون کیسه برنج قرارداشت بتدریج از خود گاز فسفین یا  PH3آزاد می کند که باعث از بین بردن حشرات می شود. استفاده مقادیر زیاد از این قرص ها در فضای باز که بتواند شرایط تصعید گاز فسفین ایجاد کند ممکن است باعث آلودگی محیط و حتی مسمومیت شود بنابراین قرص برنج در میزان کم و در کیسه و گونی برنج پتانسیل مسمومیت ندارد.

نكاتي كه بايد در عمليات سم پاشي به آن توجه كرد:

1- در روزهايي كه باد شديد مي وزد نبايد باغ و مزرعه را سم پاشي كرد.

2- مطمئن شويد در محل سم پاشي مواد غذايي و آب وجود نداشته باشد.

3- هميشه احتمال بدهيد كه ممكن است در اين عمليات كسي مسموم شود بنابراين آمادگي لازم و وسايل ضروري را فراهم نمائيد.

4- مطمئن شويدافراد ديگري به غير از خودتان در محل سم پاشي حضور نداشته باشند.

5- قبل از تماس با سم و وسايل سمپاشي از دستكش پلاستيكي، لباس پلاستيكي كه تمام بدن را بپوشاند، چكمه لاستيكي، عينك دور بسته با شيشه ساده، كلاه مناسبي كه موها را بپوشاند و از ماسك فيلتر دار و يا پارچه تميز مرطوب جلوي دهان استفاده كنيد.

6- نوشته ي روي ظرف سم را مطالعه كنيد و مطابق دستور، مقدار توصيه شده را استفاده كنيد.

7- براي آماده سازي سم از تماس مستقيم دست جهت مخلوط كردن آن خودداري كنيدو از وسيله اي مانند چوب براي اين كاراستفاده نماييد .

8- در هنگام سم پاشي پشت به باد ايستاده باشيد.

9- در هنگام سم پاشي از خوردن و آشاميدن و حتي سيگار كشيدن خودداري كنيد.

10- پس از تمام شدن كار سم پاشي مقادير اضافي سم را به ظرف مخصوص خودش برگردانيد و درب آن را محكم كنيد.

11- ظروف خالي شده را جمع آوري و در محل مناسبي دفن كنيد.

12- دستگاه سم پاش را بشوييد و آب آن را در محل مناسبي بريزيد.

13- ظرف سم را دوباره به محل نگهداري منتقل كنيد.

14- پس از تمام شدن كليه كارها، لباس كار را از بدن خارج كنيد و آنها را در محل مناسبي بشوييد و سپس در محل مناسبي نگهداري كنيد.

15- اجازه ندهيد حداقل 3 تا 4 ساعت پس از سمپاشي كسي به محل سمپاشي وارد شود.

16- اگر در موقع سمپاشي به هر شكلي سم روي پوست بدن ريخت فورا" آن محل را با آب فراوان و صابون بشوييد.

17- اگر موقع سمپاشي مقداري سم به چشم پاشيده شود فورا" چشم را با آب زياد و بدون صابون بشوييد.

كمك هاي اوليه و درماني به فرد مسموم:

تشكيلات لازم براي مركز درماني بايد زير نظر پزشك محلي به وجود آيد تا وي بتواند در حالات مسموميت برخورد فوري داشته باشد همچنين بايد پادزهرها و ساير داروهاي لازم براي چنين درمانگاهي موجود و دائما" تحت نظر باشد. دستورالعمل هاي اوليه و معالجات پزشكي در برگه مشخصات محصول داده مي شود.

اگر در هنگام سمپاشي و يا بعد از آن فردي به علت بي احتياطي خود و يا ديگران دچار مسموميت شودو علائمي مانند سرگيجه ، حالت تهوع و استفراغ، دل درد، رنگ پريدگي، دل پيچه، عرق كردن و خواب آلودگي را مشاهده كنيم بايد:

1_ فورا" مسموم را از محل وجود سم به هواي آزاد منتقل كنيم.

2_ كمك مي كنيم مسموم به راحتي نفس بكشد. اطراف او را خلوت كرده و اگر چيزي در دهان دارد خارج مي كنيم.

3- مسموم را در حالت استراحت گرم نگه مي داريم.

4- از مسموم و اطرافيان او مي پرسيم كه با چه ماده اي تماس داشته است.

5- سعي كنيم مشخصات سمي كه فرد را مسموم كرده همراه داشته باشيم.

6- فورا" مسموم را به اولين مركز بهداشتي درماني مي رسانيم و اطلاعات خود را در اختيار پرسنل بهداشتي قرار مي دهيم.

بيماري ها و عوارض ناشي از گرد و غبار گياهي و غلات:

اكثر گرد و غبارهاي گياهي به علت درشتي ذرات در قسمت هاي فوقاني دستگاه تنفس ( بيني – حلق – ناي نايژه ) گرفته مي شود. با اين وجود ذرات كوچكتر كه قادر به رسيدن به حبابچه هاي ريوي مي باشند در برخي مواقع سبب بوجود آمدن برونشيت هاي حاد و مزمن، آمفيزم و حتي برونكوپنوموني و يا برونشكتازي و فيبروز ريه مي گردند ضمنا" بايستي توجه داشت كه آلودگي گرد و غبارهاي گياهي به باكتري ها و قارچ ها در تشديد عوارض حاصله اهميت بسزايي را دارا مي باشد. به عبارت ديگر ممكن است گرد و غبار از گياهان سمي بوجود آمده و هواي محيط را آلوده كنند.

گرد و غبار دانه هاي غلات و حبوبات:

محققين بيشماري بالا بودن ميزان بيماري هاي تنفسي را در كشاورزاني كه با دانه هاي غلات و حبوبات سرو كار داشته و در نتيجه در معرض گرد و غبار حاصله از اين مواد هستند گزارش كرده اند.

استنشاق گرد و غبار غلات سبب تحريك مخاط گلو، بيني، چشم و مجاري فوقاني تنفسي گرديده و در نتيجه سبب بوجود آمدن علائمي چون عطسه، سرفه، سوزش مخاط بيني و گلو و بالاخره در نتيجه تماس مستمر، باعث تنگي نفس مي گردد. ضمنا" در اشخاص حساس اين گرد و غبارها ممكن است موجب يك نوع كهير يا بثورات خارش دار نيز بشوند.

بيماري ريه دهقانان:

اين عارضه در اثر استنشاق گرد و غبار يونجه و ساير مواد آلي مشابه كه در اثر رطوبت، مرطوب شده و توسط قارچ ها پوشيده شده اند عارض مي گردد. از عوارض بيماري، سرفه، تب و تنگي نفس قابل ذكراست.

بیماری آسم گندم:

گرد و غباري كه از جابجا كردن و كار با گندم و غلات حاصل مي شود ممكن است در بعضي مواقع خيلي زياد بوده و در كشاورزان ايجاد عوارضي شبيه آسم نمايد. كسي كه براي اولين بار در داخل چنين گرد و غبارهاي غليظي قرار گيرد ايجاد سوزش و خارش در گلو و بيني خود خواهد نمود ولي افرادي كه دائما" در اين محيط كار مي نمايند نسبت به اين نوع گرد و غبارها نوعي تحمل از خود نشان مي دهند.

در گفتار بعدی بهداشت کشاورزان به عوامل زیان آور ارگونومی یعنی شیوه صحیح کار کردن و استفاده صحیح از ابزار خواهیم پرداخت.

تهیه و تنظیم: حسینعلی اصغرنیا ایمنی

منبع: وبلاگ نداسبز _ آقای صفری، کارشناس بهداشت حرفه ای