آبدنگ (اودنگ) در روستاي ايمن آباد و كروكلا

آبدنگ دستگاهي بوده است كه كار دستگاه شاليكوبي امروزي را انجام مي داده است يعني  فرآیندی است که طی آن شالي به برنج  سفید تبدیل می‌شود.

از زمان هاي قديم تا سال 1344 در روستايمان براي جداسازي پوست برنج از مغز آن شالي را به آبدنگ سر يا اودنگسر مي بردند و شلتوك برنج را از برنج جدا مي كردند.

در گذشته يكي از كار ابزارهاي مورد نياز، آبدنگ هايي بود كه توسط آن برنج، اَرْزَن و گندم را پوست مي كندند و مي كوبيدند.

از آنجايي كه اين دستگاه با نيروي آب حركت مي كند، مي بايست در كنار رودخانه كار گذاشته شود. اهالي روستاي ايمن آباد و كروكلا به دليل برخورداري از رودخانه از روزگاران گذشته روش استفاده از آسياب و آبدنگ را مي دانسته اند و داستان ها و افسانه هاي عاميانه بسياري درباره آسياب و آبدنگ ساخته و پرداخته اند.

آبدنگ،  آسیاب آبی بوده است که چرخ چوبی ای داشت و سرازیر شدن آب روی این چرخ موجب کوبیده شدن سنگ یا چوبی بر روی سنگ آسیاب می شد و صدای دنگ از خودش تولید می کرد، برای همین به آنجا آبدنگ می گفته اند.

در روستاي ما ايمن آباد و كروكلا چند آبدنگ بود. به خاطر سنگینی هزینه ی تهيه و نگهداري  آبدنگ، این كارگاه شاليكوبي دستي آنزمان، با شراکت 4 یا 5 نفر، تهيه و نگهداری می شد.

آب و وجود رودخانه مهمترين شرايط  براي نصب آبدنگ بود چراكه با فشار و انرژي آب، دستگاه آبدنگ كار مي كرد.

در روستاي ايمن آباد حدود سه آبدنگ وجود داشت:

1_  پشت خانه فعلي شيداله حسيني(پايين اودنگ) در ايمن آباد شمالي جاده بيجيكلا.

2_  در پشت خانه فعلي علي سياحي(منزل حواي يوسف)(ميون اودنگ).

3_ درست در محل منزل فعلی آقای عسگری قاسمی.

یک رودخانه با عرض و فشار آب مناسبوجود داشت و  تاسیسات آبدنگ نصب و كارش را آغاز كرد.

بنابر گفته آقاي گلبرار قاسمي ايمني، صاحبان آبدنگ در روستاي ايمن آباد اجداد آقای جعفرقلی صالحی بودند که پدرش رضا و قبل از آن پدربزرگش به نام بزرگ، مسئول آبدنگ بودند که به آنها تحویلدار می گفتند.

روال کار به اين صورت بوده که شخصی  که نوبتش می شد، شالی هایش را به همراه اهل خانه به آبدنگ سر  می برد و کارهای اجرایی و عملیاتی را خود و خانواده اش انجام می دادند. تحویلدار در اينجا صرفا" نماینده کدخدا و ارباب منطقه بود تا سهم آنها را وصول کند.

آقاي گلبرار قاسمي عنوان مي كند هر 120 کیلو شالی را که به آبدنگ سر می آوردند دو عدل برنج، سهم ارباب و کد خدا بود.(عدل: دسته‌های بزرگ و سنگین کالا، پنبه، پارچه و کاغذ)

در  روستاي بالاكروكلا يا قاضي محله نيز يك آبدنگ در آنجا نصب بود و به خاطر رودخانه هاي عريض و پرآب اين روستا سه آبدنگ ديگر نصب و مورد بهره برداري قرار گرفت و كشاورزان روستاهاي همجوار با نوبت قبلي به اين مكان مي آمدند تا شالي خود را به برنج تبديل نمايند.

جداي از آبدنگ، دنگ نيز در روستا وجود داشت كه تعدادش كم نبود.

 فرق آبدنگ و دنگ در اين بود كه آبدنگ با آب كار مي كرد و دنگ با نيروي پاي زنان روستا.

در روستاي ايمن آباد دنگ سر در منزل فعلي سيدآقا حسيني( جنوب مسجد صاحب الزمان روستا) قرار داشت كه بنام معصومه دنگسر معروف بود و آن محل را "معصومه گذر" مي ناميدند. معصومه همسر سيد عيسي حسيني بود(پدر سيد داود حسيني(ره) موذن مسجدجامع)  

زنان روستا در آنزمان نقش مهمي در اقتصاد خانواده و جامعه داشتند. علاوه بر كار منزل و خانه داري در فرآوري انواع سبزيجات و سيفي جات، دامداري(مرغ و خروس و گاو)، حضور در شاليزار و انجام كار نشا، وجين، جمع آوري محصول برنج و جابجايي محصول تا پشت بام خانه و بويژه حضور در آبدنگسر.

 زنان در آبدنگسر وظيفه داشتند با دونه پاج(سيني گرد) گردو خاك و شلتوك اضافه را از برنج بزدايند و در ادامه، برنج نيمدانه را از برنج درشت سوا كنند.

 سوا كردن نيمدانه از دانه درشت اينگونه بود كه به خاطر سبكتر بودن نيمدانه با چندبار بالا و پايين كردن سيني پر از برنج، نيمدانه به سمت جلو رانده مي شد و دانه هاي درشت عقبتر ، سپس نيمدانه را با دست از جلوي سيني پايين مي ريختند و دانه هاي درشت را جداگانه در ظرفي يا روي كيسه اي مي ريختند.

 پاجا(كسي كه برنج را با دونه پاج تميز مي كرد) دوبار برنج را تميز مي كرد مرحله اول كه برنج و شالي كمي با هم مخلوط بود و برنج صددرصد سفيد و تميز نبود در مرحله دوم،  دوباره اين محصول در آبدنگ ريخته مي شد و دوباره زنان اين بار، از شب  حتي تا صبحدم با دونه پاج  كار نهايي سوا كردن برنج را از سبوس نرم و نيمدانه را از دانه درشت برنج، سوا مي كردند.

 در آبدنگ روزانه يك تن شالي تبديل به برنج مي شد و زنان، يك تُن (1000كيلوگرم) برنج را تميز مي كردند و دستمزدشان سه يا چهار من برنج بود يعني ده تا دوازده كيلو، آنهم مخلوطي از نيمدانه و دانه درشت.

 چه زحمتي با چه دردسري و با چه مزد اندكي كه زنان امروز شايد قدر راحتي كار را در حال حاضر كمتر مي دانند. در آنزمان زنان با غذايي ساده براي نهار و شامي ساده تر  به همراه كودكان خود در آبدنگسر مي ماندند و تا رمق داشتند كار مي كردند تا بتوانند دستمزدي بگيرند اندك تا نيرويي بگيرند براي ادامه حيات.

 درود بر مادران آنزمان ديارمان و مادربزرگ هاي امروز كه تلاش و صبر بي مثالشان درسي است بزرگ براي همه ما، چه مردان، چه زنان امروز.

بهرحال حدود سال هاي 1344 تا 1347 آرام آرام، آبدنگ  و دنگ جای خود را به دستگاه شاليكوبي داد. اما جداكردن برنج درشت دانه از نيمدانه همچنان توسط زنان ادامه داشت تا اينكه كم كمك دستگاه بوجاري وارد روستا شد و توسعه اقتصادي در اين بخش در روستا شكل گرفت كه در بخش بوجاري اطلاعات كاملتري در اختيار قرار خواهد گرفت.

تهيه و تنظيم: مهدي قاسمي ايمني

                     باسپاس از: آقاي گلبرار قاسمي ايمني و خانم سيده سكينه حسيني(همسر حاج حسين اميني)