*اطلاعات موجود در سایت بیشتر بصورت میدانی جمع آوری شده است و احتمال اشتباه وجود دارد . ما را در رفع اشتباهات و تکمیل اطلاعات، یاری نمایید . منتظر ارسال مقالات، مطالب و دست نوشته های شما اهالی روستا، درباره موضوعات مختلف هستیم*

نگاهی بر نوروزخوانی و پیشینه ی آن +فیلم

 

 نوروزخوانان قاصدان بهارند. نوروزخوانان، اگرچه برای گذران زندگی و کسب درآمد در روستاها و دهکده ها می گردند و آمدن بهار را با شعر، رقص و موسیقی نوید می دهند، خود اما پیام آوران رسمی دیرین از پیشینیان اند. این رسم کهن آنچنان که از مطالعات فرهنگی و تاریخی بر می آید، در استان های شمالی کشور بیشتر متداول است.

 

روستاي ايمن آباد و كروكلاي بخش لاله آباد بابل در شمال ايران، استان مازندران نيز همچنان به اين رسم ديرينه ارج مي نهند و همواره پذيراي نوروزخوانان در روستا هستند. درب خانه هاشان را باز مي كنند و نوروزخوانان را راهنمايي، تا در حياط خانه شان دقايقي نويد آمدن بهار و افزايش خيرو بركت را در سال نو به آنان بدهد و در نهايت هداياي خود را به و تقديم مي كنند.

 

 

 

 

نوروز کوچک و بزرگ

 

در زمان اشکانیان و ساسانیان جشن های بسیاری در طول یک سال برگزار می شد که مهم ترین آنها نوروز و مهرگان بوده است. برگزاری جشن نوروز در دوران ساسانیان چند روز (دست کم ۶ روز) طول می کشید و به ۲ دوره نوروز کوچک و نوروز بزرگ تقسیم می شد. نوروز کوچک یا نوروز عامه، پنج روز بود و از یکم تا پنجم فروردین گرامی داشته می شد؛ همچنان که حافظ می گوید: که بیش از پنج روزی نیست حکم میر نوروزی. میر نوروز پادشاه پنج روزه نوروز است که حکم می راند و گروه همراهش می خوانند و می نوازند.روز ششم فروردین (خردادروز)، جشن نوروز بزرگ یا نوروز خاصه برپا می شد. در هر یک از روزهای نوروز عامه، طبقه ای از طبقات مردم (دهقانان، روحانیون، سپاهیان، پیشه وران و اشراف) به دیدار شاه می آمدند و شاه به سخنان آنها گوش می داد و برای حل مشکلات آنها دستور صادر می کرد. در روز ششم، شاه حق طبقات گوناگون مردم را ادا کرده بود و در این روز، تنها نزدیکان شاه به حضور وی می آمدند.

 


در دوران ساسانیان، ۲۵ روز پیش از آغاز بهار، در ۱۲ستون که از خشت خام برپا می کردند، انواع حبوبات و غلات (برنج، گندم، جو، نخود، ارزن و لوبیا) می کاشتند و تا روز شانزدهم فروردین آنها را جمع نمی کردند. آنان باور داشتند هر یک از این گیاهان که بارورتر شود، در آن سال محصول بهتری خواهد داد. در این دوران همچنین متداول بود که در بامداد نوروز، مردم به یکدیگر آب بپاشند. از زمان هرمز اول مرسوم شد که مردم در شب نوروز آتش روشن کنند. همچنین از زمان هرمز دوم، رسم دادن سکه در نوروز به عنوان عیدی متداول شد.

 

 

نغمه هایی از روزگار کهن

همچنان که برای هر آیینی در ایران ما نواها و نغمه هایی نغز وجود دارد و این نغمه ها در بستر فرهنگ ملی ما قوام و دوام یافته، رسم نوروزخوانی هم برای دادن مژده بهار به مردم شکل گرفته است

« نوروزی » یا « نوروزی خوانی » نخستین بار در یکصدوسی و پنج سال پیش در نوشته های الکساندر خوتسکو Alexander Choodzko ایران شناس روسی ثبت شده است.

 

خوتسکو که یازده سال در ایران و از جمله در ایالات شمالی ایران اقامت داشت، مطالعات ارزنده ای در زمینه های زبان شناسی ایران و بویژه گویش های گیلکی، طالشی و مازندرانی انجام داد. حاصل این تحقیقات کتابی است پر حجم با نام نمونه هایی از شعر مردمی سرزمین پارس (Specimens of the Popular Poetry of Persia)  که در ۱۸۴۲ میلادی در لندن به چاپ رسید. این کتاب شامل اطلاعات کلی درباره صفحات شمالی ایران و مردم آن مرز و بوم و مباحث عمومی پیرامون لهجه های سواحل جنوبی دریای خزر و متن اشعار محلی و داستان هایی به این گویش هاست.

خوتسکو در گزارشی که از نوروزی خوانی ارائه می کند، تصنیف و آوازهای گیلکی و مازنی را در جایگاه ویژه ای قرار داده است.

یکی از تصنیف های نوروزی کتاب خوتسکو را زنده یاد یحیی ذکاء در سال ۱۳۳۷ شمسی در مجله موسیقی آورده است. کتاب خوتسکو بعدا مورد استفاده ایران شناسان، بویژه یکی از هموطنان زبان شناس وی به نام I.N.Beresine، استاد دانشگاه غازان قرار گرفت.

برزین طی سال های ۴۵ ۱۸۴۲ که در ایران اقامت داشت، درباره لهجه های سواحل جنوبی خزر شخصا مطالعه و تحقیق کرد.

 

 

 


رسمی از روزگار کهن

 

با وجود تحولات اجتماعی این عصر و تاثیر فناوری در زندگی مردم شهر و روستا خوشبختانه هنوز هم در گوشه و کنار ایران زمین « نوروزی » خوان ها با نغمه ها و تصنیف های دلنشین خود چند هفته قبل از موسم بهار مژده طلیعه نوروز، این جشن کهن و ملی را به مردم می دهند. این ترانه ها را معمولا دو یا چند نفر از جوانان در کوچه و محله های شهر یا کنار خانه های روستایی اجرا می کنند. الکساندر خوتسکو در کتاب خود، به این موضوع اشاره می کند که:در ایران کنونی بچه ها آواز نوروزیه را جلوی خانه ها برای تبریک سال نو می خوانند.

 

 

 

نوروز خوانان معمولا پانزده روز قبل از فرا رسیدن عید نوروز به روستاها می آیند و با خواندن اشعاری درباره نوروز و بهار و معمولا در مدح امامان، طلیعه سال نو را به آنان مژده می دهند. نوروز خوانان چند نفر هستند که یک نفر اشعار را می خواند، یک نفر ساز می زند و نفر دیگر که به آن کوله کش) بارکش) می گویند به در خانه های مردم می روند و  مردم هدايايی را به عنوان خلعت و دهنگان خبر و مژده نوروز از جمله پول نقد، برنج، تخم مرغ، نان محلي، گردو، نخود و كشمش و ..... به آنان مي دهند و از آنان پذيرايي مي كنند.

 

 

همچنان که برای هر آیینی در ایران ما نواها و نغمه هایی نغز وجود دارد که در بستر فرهنگ ملی ما قوام و دوام یافته، رسم نوروزخوانی هم برای دادن مژده بهار به مردم شکل گرفته است.

رسم چنین است که چند روز پیش از فرا رسیدن نوروز سه یا چهار نفر خواننده و نوازنده به در خانه ها می روند و اشعاری با مضمون فرا رسیدن بهار و استقبال از نوروز و دعای خیر برای ساکنان خانه همراه با نواهایی ساده و بی پیرایه می خوانند. ترانه های نوروزخوانی اغلب به گونه ترجیع بند است. خواننده اصلی متناسب با شأن صاحبخانه ابیاتی بدیهه می سراید و چون به ترجیع می رسد، دسته جمعی می خوانند. گاه نیز تمام ترانه به طور گروهی خوانده می شود.

 

شعر یکی از این ترانه ها چنین است:

 

باد بهارون بي يمو                            نوروز سلطون بي يمو

مژده دهيد به دوستان                      گل به گلستون بي يمو

 

 

گل در گلستان آمد                           بلبل به بستان آمد

ای امت محمد                                 نوروز سلطان آمد

 

 

 نوروزخوانی در مناطق مختلف با نام های نوروز نو سال، امام خوانی، بهارخوانی، نوروزنامه و...  معروف است و پیشینه و ریشه این آیین به دوران پیش از اسلام می رسد.

 از آیین های موسیقایی غیرمذهبی کهن دیگر همچون آرش تیرانداز، تیرما سیزده و ستایش چراغ در شامگاهان که توسط افراد هر خانواده اجرا می شد، به دلیل غیرحرفه ای بودن و نبود جنبه ها و انگیزه های مالی، به فراموشی سپرده شد.

 

 حسین مشحون نیز در کتاب تاریخ موسیقی خود می نویسد: سرودهای نوروزی که با آهنگ مخصوص در گیلان، مازندران و گرگان در پیشباز سال نو و نوروز می خوانند، ظاهرا سابقه بسیار قدیمی دارد.

 این آیین باستانی پیش و بیش از آن که رسمی برای سرگرمی باشد، آیینی برای پاسداشت فرهنگ ایرانی است. همچنان که نوروز میراثی جاودانه است و پاسداشتش، روح را جلا می دهد، موسیقی نوروز نیز باعث شادی مردم می شود.

 

 

سازهای پرصدا

نوروزخوانان از آنجا که نوروزخوانی را در فضای باز انجام می دهند، ناچارند از سازهایی بهره بگیرند که پرحجم و پرصدا باشند. بنابراین سازهایی چون دهل و سرنا در بیشتر مناطق ایران برای این منظور مورد استفاده قرار می گیرد. نوروزخوانان نیز دارای صدایی قوی و پرحجم اند و معمولا جوانانی خوش صدا هستند.

 

 نوروزخوانان بیشتر آهنگ ها و نواهای خود را در دستگاه و آوازهای ایرانی مثل چهارگاه، ماهور، دشتی، افشاری و شور می خوانند. نوروزخوانان گاهی به صورت تک خوان و گاهی به صورت دو نفره یا چند نفره به اجرای کار می پردازند، یعنی یک یا دو نفر وظیفه نواختن آلت موسیقی مانند سرنا، ل_له وا (نی مازندرانی) و... را به عهده دارند و عده ای نیز وظیفه خواندن اشعار را و یک تکخوان یا سولیست نیز در گروه وجود دارد و فردی او را همراهی می کند.

به این فرد به اصطلاح پیوری خوان گویند. محمدرضا درویشی، آهنگساز و پژوهشگر ارزنده ایرانی بخصوص در موسیقی فولکلوریک درباره نوروز خوانی چنین می نویسد: 

 نوروزخوانی یا بهارخوانی از جمله آیین های کهن ایرانی است که تا چند دهه پیش به شکل گسترده در برخی از نواحی ایران و بخصوص البرز شمالی و جنوبی (مازندران، گیلان، کومش، طالقان و...) رواج داشت و امروزه نیز به شکل خیلی پراکنده در روستاهای دور دست این نواحی مشاهده می شود.

او درباره نوروزخوانان چنین می نویسد:

نوروزخوانان، خنیاگران گمنام و دوره گردی بودند که از حدود ۱۵روز مانده به بهار، در هر خانه ای بهار را نوید می دادند. این خنیاگران به صورت منفرد یا در قالب گروه های دو، سه یا چهار نفری حرکت می کردند. از خصوصیات مهم نوروزخوانان بسان همه خنیاگران بداهه سرایی و حافظه قوی شعری بوده است. کار نوروزخوانان با فرا رسیدن بهار به پایان می رسید.

 

گردش ملودی در نوروزی ها ساده و روان است. راویان این نوع موسیقی از میان مردم عادی برخاسته اند و موسیقیدان حرفه ای نیستند و این خود به سادگی اجرا انجامیده است.

 هر بخش از جمله ای کوتاه تشکیل شده که تکرار می شود و گاه به خاطر انطباق با شعر گردش ملودی مختصر تغییری می یابد. در هر منطقه آوازهای نوروزخوان از آوازهای منطقه تاثیر پذیرفته است.

 

 دامنه صوتی کوتاه آن را از سایر موسیقی های آوازی متمایز می کند ضمن آن که در برخی مناطق فرم و ساختار اجرا به آن حالتی غیرملودیک می دهد.

 

 با این حال استفاده از همخوانی، به صورت سوال و جواب، ویژگی بسیاری از نوروزی هاست. نوروزخوانی کاملا آوازی بوده و در اجرای آن از هیچ سازی استفاده نمی شود.

 

 

 

اما نوروز خوانان مازندرانی اينگونه مژده مي دهند:

 

سلامت مي كنم صاحب سرا را             شه مردان شهيد كربلا را

 

بزرگ و كوچك و همسايه ها را              خصوصا" صاحبان اين سرا را

 

همي خوانم امام اولين را                    شه كشور اميرالمومنين را

 

امام دو بخوانم من حسن را                 زبان بگشا كه گويم اين سخن را

 

امام سومين شاه شهيدان                  حسين جان كشته شد تيغ يزيدان  

 

امام چهارمين زين العباد                     حديث كوفه را برپانهاده  

 

همان دين محمد برقراره                 علي در خدمت پروردگاره 

 

امام پنج بخوانم من ز باقر                   گل گلدسته پاك  پيمبر

 

 امام ششمين  ياد آورم ياد                مكان و منزلش در شهر بغداد

 

امام هفتمين موساي كاظم               به لطف و كردگار او بنازم

 

امام هشمين سلطان رضا بود            يقين دارم كه جدش مصطفي بود

 

همان دين محمد برقراره                علي در خدمت پروردگاره 

 

امام نه بخوانم من تقي را                  تقي بخشنده  كل جميع را

 

امام ده كه او ورد زبانه                       محمد سرور پيغمبرانه

 

امام يازدهم عسكر امامه                   ندا آمد كه خلق الله تمامه

 

سلام داديم دوازده تن امام ره             علي تا مهدي صاحب زمان ره

 

 بهار آمد بهار آمد خوش آمد                علي باذولفقار آمد، خوش آمد

 

علي با ذوالفقار قنبر جلودار                شه دلدل سوار آمد خوش آمد

 

همان دين محمد برقراره                علي در خدمت پروردگاره 

 

 

 

 

فيلم كوتاهی از مراسم نوروزخوانی در روستای بالاکروکلا(قاضی محله)

اسفندماه 1392

مدت: 7 دقيقه

حجم: 45 مگابايت

 

 

 

 

 

 

تهیه و تنظیم: عسکری امینی ایمن آبادی

            منبع:همکلاسی

 

 

ارسال نظر

وبسايت روستا مجاز به ویرایش ادبی نظرات مخاطبان است و از انتشار نظراتی که حاوی توهین یا بی‌احترامی به اشخاص حقيقي يا حقوقي و موارد مغایر با قوانین كشور باشد معذور است.

کد امنیتی
بارگزاری مجدد

درباره روستا
شهدا
حماسه سازان
مردم شناسی
کشاورزی
مشاغل و صنایع
آموزش
ورزش
زنان
خیرین
روستائيان نمونه
بنياد علمي فريد
آئينهاي مذهبي
نهادهای اجرایی
بهداشت
مقالات و مطالب مختلف
دیگر موضوعات

 

 

روستــا20