ضایعات ناشی از عدم کاربرد صحیح ماشین آلات در برنجکاری

عدم آموزش کافی برنج کاران و دارندگان ماشین آلات در نحوه نگهداری و استفاده صحیح از ماشین آلات کشاورزی (تیلر ، تراکتور ، خرمنـکوب تیلری و تراکتوری، کمباین، درو گر و موتور پمپ و غیره ) عامل مهم دیگری از ضایعات وارده از طریق عدم شناخت و استفاده صحیح از ماشین آلات کشاورزی می باشد.

یکی از مسایل مهم در چرخه ی تولید کشاورزی مسایل پس از برداشت آن است. گزارش های غیر رسمی حاکی از ضایعات بالای محصولات کشاورزی در مرحله ی پس از برداشت می باشد که در مورد تولید برنج و مسایل ضایعات آن در هنگام درو تا مصرف، مسئله بسیار نگران کننده است زیرا قسمت عمده ای از تولید برنج طی مراحل عملیاتی درو و بعد از آن از چرخه ی تولید حذف شده و به دست مصرف کننده نمی رسد. با توجه به اینکه برنج محصول عمده استانهای شمالی کشور بوده و از طرف دیگر به عنوان یک کالای استراتژیک و سیاسی محسوب می شود، خود کفایی در این زمینه باید مد نظر قرار گیرد.

از تلفات و ضایعاتی که در تولید برنج در مراحل مختلف پیش می آید مانند:

ریزش دانه در مرحله ی درو ، شکست و یا اتلاف شلتوک در مرحله ی خرمنکوبی ، مراحل حمل و نقل و انبار داری شلتوک ، مرحله خشک کردن ، تبدیل شلتوک به برنج سفید و یا مرحله ی انبارداری برنج سفید قبل از مصرف و … آمار دقیقی در کشور موجود نمی باشد.

با توجه به واقعیت ها و همچنین آمار غیر رسمی می توان حدود ضایعات وزنی و کیفی محصول را بین ۳۰ تا ۳۵ درصد وزن شلتوک تولیدی فرض کرد.

این در حالی است که در کشورهای تولید کننده برنج که دارای مدیریت و فناوری تولید مناسبی هستند، این مقدار به حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد می رسد. درو با دست هزینه ی کارگری بالایی دارد، به همین دلیل دروگر متصل به تیلر رواج یافت. لازم به ذکر است که در درو مکانیزه ضایعات ریزش دانه بالا می رود ولی در کل به دلیل پایین آمدن هزینه، زمان و سهولت برداشت این عمل مقرون به صرفه خواهد بود.

در قسمت برداشت و خرمنکوبی ها در مرحله ی متوسطی قرار داریم در حالی که کشورهایی که تولید اقتصادی دارند، برای کاهش هزینه به کمباین برنج روی آورده اند و مسایل و مشکلات استفاده از چنین دستگاه هایی را برطرف نموده اند. مرحله خیلی مهم، مبحث خرمنکوبی و جدا کردن شلتوک از شالی است. از زمان رواج خرمنکوب های مخصوص برنج T-30 و T-25 کار خرمنکوبی راحتتر شده است. پس از عملیات خرمنکوبی شلتوک را باید در کیسه و انبار مناسب نگه داشت.

عوامل حین تبدیل:

اگر چه همان گونه که اشاره شد در مراحل قبل از برداشت نیز ضایعات برنج به شکل های مختلفی وجود دارد اما بر آوردهای علمی و مبتنی بر آزمون، بیشتر در مراحل برداشت و پس از آن انجام گرفته و اطلاعات و ضرایب بنیادین لازم برای محاسبه ضایعات در این بخش بیشتر تهیه شده است. همچنین باید توجه داشت که عمده ضایعات کیفی اگر چه ممکن است ریشه در عوامل درون مزرعه داشته باشد اما در مرحله ی تبدیل شلتوک به برنج سفید و در کار خانه های برنج کوبی خود را نشان می دهد لذا آنچه در ادامه بیشتر مورد توجه قرار گرفته است، محاسبه ی ضایعات تبدیل می باشد.

در مورد مسایل تبدیل عوامل متعددی دخیل هستند، اول باید هدف تولید معلوم گردد و بعد مقایسه ای بین کشورهای پیشرو و کشور ما انجام شود و دلایل عقب افتادگی و یا خارج شدن از سیر پیشرفت معلوم شود

مقایسه ای بین ماشین آلات موجود:

هدف از فرآیند تبدیل، تهیه برنج سفید از شلتوک می باشد. برای این کار شلتوک پس از عبور از درون چند ماشین مختلف و انجام عملیات مختلف فیزیکی و مکانیکی بر روی آن سفید می شود. در هر یک از اعمال مکانیکی وارد بر شلتوک، دانه به صورتهای مختلف تحت تاء ثیر یک یا چند نیرو قرار می گیرد. با تمام دقت های صورت گرفته باز هم شکست دانه برنج در فرآیند تبدیل اجتناب نا پذیر بوده و درصدی ازدانه ها به صورت شکسته از سیستم تبدیل خارج می شود.

تکنولوژی کارگاه های شالی کوبی کشور ایران که به بیش از پنجاه سال قبل بر می گردد، برای ارقام گروه برنج چمپا به عنوان رقم غالب آن زمان، تکنولوژی مناسب محسوب می شده است ولی با تغییر ارقام برنج در سال های بعد و غالب شدن کشت ارقام دانه بلند ایندیکا در سطح کشور، تغییر تکنولوژی در صنعت شالی کوبی ضروری بوده است که این امر تا کنون اتفاق نیفتاده است.

در سال ۱۹۷۰ که در کره جنوبی سطح ارقام زیر کشت دانه بلند ایندیکا به عنوان واریته جدید با عملکرد بالا افزایش یافت، عرضه انواع سفید کن شالی با راندمان سفیدکنی بالا، برای واحدهای شالی کوبی بزرگ ضروری شدند.

از طرفی نیز سفیدکن های مالشی هوا خنک که در واحدهای کوچک سنتی کار تبدیل شلتوک به برنج سفید را انجام می دادند به طور وسیعی توسعه پیدا کردند. از سال ۱۹۸۰ بهبود تکنولوژی پس از برداشت برنج یکی از دستاوردهای مهم در دنیا بود.

به طور کلی عوامل مؤثر بر شکست برنج را می توان به دو دسته عوامل پیش از تبدیل و عوامل حین تبدیل تقسیم نمود.

عواملی که در حین تبدیل باعث شکست دانه می شوند عبارتند از:

1_ نحوه خشک کردن

2_ عملکرد ماشین در مرحله ی پوست کندن

3_ عملکرد ماشین در مرحله ی سفید کردن

4_ نحوه کار ماشین درجه بند و سایر عوامل

نحوه خشک کردن:

عموم محققین برنج معتقدند که در مرحله ی خشک کنی و به ویژه با خشک کن های بستر افقی رایج در ایران درصد آسیب دیدگی برنج افزایش می یابد ، زیرا در مرحله ی خشک کردن ، عملیات کاهش رطوبت به طور مصنوعی صورت می گیرد. در عملیات خشک کردن شلتوک وضعیت ما به صورت ابتدایی است.

لازم به ذکر است که برای تولید مناسب، فن آوری های به کار گرفته شده باید متناسب با هم باشند. اکنون در دنیا برای خشک کردن مناسب شلتوک از خشک کنهای پیشرفته که با برنامه ی رایانه ای کنترل می شود ، استفاده می گردد. این خشک کن ها مجهز به سنسورهایی هستند که با توجه به برنامه ریزی آنها شلتوک را در زمان و دمای مناسب تا رطوبت مطلوب تبدیل ، خشک می کنند. از این رو جذب و دفع رطوبت در این مرحله نیز ممکن است به دانه ها آسیب برساند.

بررسی ها نشان داده است که استفاده از خشک کن های گردش مجدد در مناطق شمالی کشور تا حدود زیادی می تواند بر کیفیت تبدیل شلتوک تاء ثیر مثبت داشته باشد.کنترل دما و رطوبت در این خشک کن ها راحت تر صورت می گیرد و به نظر می رسد استفاده از آن برای کارخانه داران کشور آسان تر باشد.

خشک کردن شالی در خشک کن های بستر خوابیده می بایست از درجه حرارت کم )حدود ۳۷ درجه سانتی گراد) شروع و پس از گذشت مدتی با درجه حرارت ۴۲ درجه سانتی گراد خشک شود تا از بروز تنش های حرارتی به ویژه ترک در دانه جلوگیری شود. پیشنهاد می شود حد اکثر ارتفاع شلتوک در داخل خشک کن های بستر خوابیده cm50  باشد.

منبع: برنج