کرم ساقه خوار برنج
برنج به عنوان یکی از محصولات عمده غذائی در جهان به شمار می آید. ایران باسطح زیر کشت حدود ۰۰۰ /۷۰۰ هکتار معادل ۴ درصد از سطح زیر کشت برنج دنیا را به خود اختصاص می دهد. بنابراین مدیریت اصولی زراعت برنج از جمله مدیریت مبارزه با آفات و بیماری ها بسیار اساسی می باشد.
معمولا جدی ترین آفات برنج در سراسر دنیا ساقه خوارها معرفی شدند که از مرحله خزانه تا برداشت بوته های برنج را آلوده می نمایند. ۵۰ گونه ساقه خوار از خانواده پیرالیده، نوکتوییده و دیوپسیده به برنج حمله می کنند.
رایج ترین ساقه خوارها مربوط به خانواده پیرالیده می باشند که کرم ساقه خوار نواری برنج، به عنوان گونه ای مهم از این خانواده، آفت اصلی برنج در ایران می باشد که سالیانه خسارت زیادی در شالیزارهای برنج ایجاد می کند. خسارت زیاد این آفت مصرف بی رویه سموم شیمیایی علیه این آفت را به دنبال داشت. بطوریکه طی ۱۸ سال اولیه مبارزه بر علیه این آفت در استان مازندران، حدود ۱۵۰۰۰۰ تن سموم گرانول مصرف گردید. مشکل حاصله در اثر کاربرد بی رویه سموم، مانند مقاومت حشرات به حشره کشها، طغیان مجدد آفت ها، مرگ و میر حشرات مفید، اثرات سوء و زیانبار بر روی محیط زیست و غیره بر کسی پوشیده نیست.
بنابراین از مهمترین آفات برنج که سالیانه خسارات هنگفتی را بر جای می گذارد کرم ساقه خوار برنج می باشد. این آفت حشره ای است که برای اولین بار در سال ۱۳۵۱ در مزارع تنکابن و رامسر طغیان کرد و در مدت کوتاهی با افزایش جمعیت و ایجاد خسارت اقتصادی شدید نظر همگان را جلب نمود.
کرم ساقه خوار برنج که به عنوان یکی از خطرناکترین آفات برنج در دنیا به شمار می رود در زمستان به صورت لارو کامل در داخل ساقه های خشک برنج و یا علف های هرز اطراف مزرعه به سر می برد و حدود اوایل اردیبهشت هنگامی که حداقل دمای هوا ۱۰ درجه سانتیگراد باشد شفیره ها در داخل ساقه های باقیمانده برنج سال قبل و یا علف های هرز مزرعه در اطراف سوراخ های ایجاد شده توسط لاروها تشکیل می گردد.
حدود بیستم اردیبهشت ماه اولین پروانه ها ظاهر می شوند که در اواسط خرداد به حداکثر خود می رسند. عمر پروانه ها حداکثر ۱ هفته است و در این مدت به طور متوسط ۲۳۰عدد تخم توسط هر پروانه گذارده می شود. این کرم در طول سال ۲ تا ۳ نسل دارد و از زمان نشاکاری تا هنگام برداشت برنج در مزارع فعالیت زیستی دارد خسارت وارده طی نسل های دوم و سوم بیشتر است.
در تمام مناطق برنج کاری استان های گیلان، مازندران، گرگان و همچنین اصفهان وجود دارد. علائم خسارت آفت به دو صورت می باشد:
۱- اگر گیاه جوان مورد حمله قرار گیرد، ابتدا برگ میانی آن زرد شده و کم کم خشک می شود که اصطلاحا" به آن Dead heart گویند.
۲- در صورتی که حمله آفت مصادف با زمان خوشه کردن و گل دادن باشد، دانه در خوشه تشکیل نشده و منجر به خشکی خوشه می گردد که به آن اصطلاحا" White head گویند.
مرحله اول خسارت را نسل اول آفت بوجود می آورد. در این مرحله با رشد ساقه های جانبی گیاه در مقابل آفت عکس العمل نشان داده و حتی المقدور از کاهش محصول جلوگیری می شود.
در مرحله دوم خسارت گیاه تقریبا" در پایان مرحله رویش است و امکان ترمیم خسارت از طریق رشد ساقه های جانبی دیگر وجود ندارد. ساقه های آلوده به آفت در این موقع در اثر وزش باد شکسته و باعث خراب شدن و از بین رفتن ساقه های مجاور می گردند.
علاوه بر برنج در موقع برداشت محصول و هنگامی که ساقه های برنج کاملاً خشک می شود بسیاری از لاروهای آفت از این ساقه های خشک به طرف علف های هرز حاشیه مزرعه مهاجرت نموده و از آنها تغذیه می نمایند.
امروزه با کرم ساقه خوار برنج به ۳ طریق زراعی _شیمیایی و بیولوژیک مبارزه می شود از راه های اساسی برای مبارزه با این آفت ایجاد شبکه مراقبت و پیش آگاهی با استفاده از اطلاعات جوی است که کمتر مورد توجه قرار گرفته است. در صورتیکه ثابت شده است مراحل سیکل دگردیسی این آفت همبستگی بالایی را با دما و سایر پارامترهای جوی دارد. در مبارزه بیولوژیک از زنبور تریکوگراما برای پارازیته کردن تخم پروانه ساقه خوار برنج استفاده می شود که نحوه و زمان فعالیت این زنبور نیز تابعی از شرایط جوی بویژه دما می باشد.
بیولوژی آفت
زمستان را به صورد لارو کامل در داخل ساقه های خشک برنج و یا علف های هرز اطراف مزرعه به سر می برد. در شرایط مساعد وقتی که درجه حرارت به ۱۰ درجه سانتی گراد می رسد لاروهای سن آخر تبدیل به سفیره می شوند.
اولین شفیره های حاصل از لاروهای زمستانی در دهه اول اردیبهشت ماه مشاهده شده اند. دوره شفیرگی ۱۰-۶ روز سپس حشرات کامل خارج می شوند.
اولین پروانه های آفت در شرایط گیلان از حدود ۲۰ اردیبهشت ماه ظاهر می شوند و اوج پرواز آنها در دهه دوم خرداد صورت می گیرد. فعالیت آنها در شب بوده و روزها در سایه و روی برگ و ساقه برنج و علف های هرز به استراحت می پردازند. پروانه های نر و ماده ۲۴ساعت پس از خروج جفت گیری و حشره ماده تخم های خود را به صورت دسته ای روی ساقه و برگ قرار می دهد طول دوره جنینی حدود ۱۱-۵ روز می باشد.
لاروسن اول پس از تفریخ ابتدا از پارانشیم برگ تغذیه کرده و سپس با ایجاد سوراخی از محل غلاف برگ وارد ساقه می شود. لاروها پس از مدت ۳۷-۲۱ روز که در داخل ساقه برنج تغذیه نمودند سوراخ بزرگی جهت خروج پروانه در ساقه ایجاد می نمایند و سپس به شفیره تبدیل می شوند و هفت روز بعد پروانه های نسل دوم (بهاره) خارج می گردند که این زمان در گیلان مصادف با اواسط تیرماه می باشد.
اگر پروانه های این نسل قبل از پایان تیرماه تخم ریزی کرده باشند می توانند نسل دیگری را در شهریور ماه بوجود آورند در غیر اینصورت کلیه لاروهائی که در اوایل مرداد به بعد بوجود می آیند پس از کامل شدن به دیاپوز رفته و زمستان را بدین صورت می گذرانند. بنابراین ۳-۲ نسل در سال دارند.
عوامل تغییر دهنده جمعیت آفت:
دیر کشت نمودن مزرعه در طغیان آفت مؤثر است.
بقایای گیاهی و قطع بوته ها از بالاتر از ۷ سانتیمتری باعث افزایش زاد و ولد آفت می شود.
ارقام با سیلیس پایین به آفت حساس می باشند.
برنج هایی که برگ و ساقه طویل دارند، به تغذیه و خسارت آفت حساستر می باشند. بنابراین، وضعیت گیاه در تغذیه آفت بسیار تعیین کننده است .
مصرف بیش از اندازه کودهای شیمیایی در افزایش جمعیت آفت تأثیر گذار است .
روش های کنترل
کنترل زراعی:
جمع آوری برگ های آلوده در هنگام نشاء
اجرای کشت گیاه دیگر بعد از برداشت برنج
کف بر کردن محصول
جلوگیری از انتقال آفت به انبار
آب تخت نمودن مزرعه بلافاصله بعداز شخم
کندن و سوزاندن علف های هرز حاشیه مزارع
استفاده از ارقام زودرس یا تهیه خزانه زیر پلاستیک
اسنفاده از ارقام مقاوم
کنترل زراعی پائیزه و زمستانه:
درو محصول برنج باید حتی المقدور از پائین و نزدیک طوقه گیاه صورت گیرد تا هر چه ممکن است لارو کمتری در مزرعه باقی بماند.
خوشه های بریده شده را به مدت چند روزی روی زمین در همان مزرعه نگه دارند تا خشک شده و سپس با خرمن کوبهایی که کلش را کاملا" خرد می کنند به صورت کاه گندم در آورند تا هر چه لارو در داخل ساقه مانده له شده و از بین برود.
کاه و کلش باقی مانده در مزرعه را با دقت کامل بسوزانند چون محل زمستان گذرانی حشره است.
در این رابطه کشت دوباره مزارع برنج با شبدر برسیم مفید گزارش شده است.
زمین شخم زده را با آب تخت نمایند، این عمل مدت ها براي زارعین در زمستان اجباری بود ولی اخیرا" پافشاری نمی شود.
علف های هرز حاشیه مزارع قبل از شال تسبیح، نی، اویار سلام. قیاق، سوروف، خرواش، بندواش، قمیش و… را که پناهگاه لارو در زمستان می باشند کنده و بسوزانند.
از خزانه های برنج همه روزه بازدید کرده تا چنانچه پروانه تخم ریزی کرده باشند برگ های آلوده را چیده و از بین ببرند.
جلوگیری از انتقال نشاء های آلوده به زمین اصلی و همچنین رعایت تناوب زراعی.
رعایت مقررات قرنطینه داخلی، خودداری از حمل و نقل کاه و کلش و نشاء از مناطق آلوده به مناطق غیر آلوده.
کشت واریته های مقاوم به کرم ساقه خوار، در کشور ما واریته چنپا در مقایسه با آمل ها، خیلی کمتر از این آفت صدمه می بیند. اصولا" واریته های دیر رَس مانند آمل بیشتر خسارت می بینند.
شکار پروانه ها با تله نوری
روش استفاده از فرمون جنسی جهت مبارزه با کرم ساقه خوار برنج.
جانوران برای برقراری ارتبا ط بین افراد یک گونه ویا با گونه های دیگر از مواد شیمیایی مخصوص استفاده می کنند که به آنها فرمون می گویند.
این مواد غالبا فرار بوده و توسط غده های مخصوصی به خارج ترشح می شوند. pheromone
فرمون های جنسی پروانه ساقه خوار برنجبرای اولین بار در سال ۱۹۵۷ ساخته شد که از فرومون های جنسی سنتتیک می باشد که قدرت جلب کنندگی این آفت و شکار حشره را به قدر کافی دارند البته اگر تاریخ مصرف آن گذشته نباشد. تله های فرمونی پروانه ساقه خوار برنج باید از اواخر فروردین ماه به تعداد حداقل یک عدد در هکتار در مزرعه جا گذاری شوند . این تله ها اولین پروانه های ساقه خوار ظاهر شده را شکار کرده.
بهترین وسیله برای نشان دادن شروع فعالیت نسل بهاره می باشند. از طرف دیگر چون هنوز جمعیت پروانه های نر را شکار کرده از این رو در اوایل فصل . وسیله مناسبی برای تعین انبوهی آفت می باشد.روش اختلال در عمل جفت گیری یکی از روش های مبارزه با کرم ساقه خوار برنج روش اختلال در عمل جفت گیری پروانه های نر و با استفاده از ماده فرمونی می باشد. در این روش از ابتدای فصل زراعی هم زمان با نشای برنج با نصب ۱۰۰ عدد لوله خیزران در هر هکتار به فاصله ۱۰در۱۰ متر . وبا قرار دادن ورق های پلیمریحاوی ۴ گرم ماده فرمونی در روی آن ها به میزان ۴۰ گرم فرمون در هر هکتار پخش می نماید.
در این روش بااشباع محیط از مواد فرمونی گیجی و سر در گمی خاصی در رفتار جفت گیری پروانه های نر ظاهر شده پروانه های ماده موجود در مزرعه شانس جفت گیری را از دست داده .
و در نتیجه تخم ها ی فاقد جنین خواهد گذاشت و میزان خسارت نشان داد که این روش موجب اختلال در عمل جفت گیری ۹۸ درصد پروانه های موجود در ظبیعت شده واستفاده از این روش برای کنترل کرم ساقه خوار برنج در مناطقی که تراکم جمعیت آفت خیلی بالا نباشد موفقیت این روش در کاهش خسارت آفت بیشتر می شود.از نصب هر گونه وسیله جلب کننده پروانه ساقه خوار برنج مانند تله های فانوسی در داخل و یا جنب مزارع آزمایشی باید اجتناب نمود . باتوجه به این روش مبارزه . جنبه اقتصادی آن حتما باید مورد توجه قرار گیرد البته اقدامات مفید ونوید بخشی در زمینه ساخت و تولید فرمون جنسی حشره در داخل کشور آغاز شده . که امید می رسد جایگزین مناسبی برای فرمون های وارداتی باشد.
کنترل شیمیایی
طبق تحقیقاتی که در چین بر روی مقاومت کرم ساقه خوار برنج به سموم صورت پذیرفته این آفت به سم کربوفوران تا ۱۰۰۰ برابر و سم کارتاپ تا ۶۱ برابر مقاومت پیدا کرده است.
برای کنترل شیمیایی این آفت از سموم زیر استفاده می گردد.
دیازینون G 5% و ۳۰ کیلوگرم در هکتار
کارتاپ G 4% و ۳۰ کیلوگرم در هکتار
فیپرونیل G 0.2%و ۲۰ کیلوگرم در هکتار
فنیتریتیون EC50%و ۱٫۵ لیتر در هکتار
دیازینون EC60%و ۱ لیتر در هکتار
لیندین WP25% و۵۰ گرم در ۱۰۰ متر مربع(خزانه) ، فقط ۱ نوبت
دیازینون G 10%و ۱۵ کیلوگرم در هکتار
اولین گرانول پاشی ۲۱ روز بعد از نشاء و دو نوبت بعدی به فاصله ۳ هفته تکرار می شود.
مبارزه بیولوژیکی
امروزه زنبورهای پارازیتوئید تخم از جنس تریکوگراما را روز میزبان های واسط نظیر تخم پروانه بید آرد و تخم پروانه بید غلات در انسکتاریم ها پرورش داده و به تعداد زیاد بر علیه تخم ساقه خوار برنج رها می کنند.
زنبور پارازیتوئید را در زمان های مختلف رها سازی نمودند و نتیجه گرفتند، رها سازی این زنبور مصادف با ظهور نسل دوم کرم ساقه خوار برنج ، کار سازتر از نسل اول بوده و به خوبی می تواند جمعیت آفت را تحت کنترل درآورد. سوسک های خانواده Staphylinidae شکارگر تخم پروانه ها هستند.
تهیه و ارسال: سید محمد هاشمی کرویی
منبع: برنج
درباره روستا
