میوه ی انجیر (اَنجیل) و اَنجیل پَجه ماه

انجیر یکی از میوه های تابستانه ی مازندران است که درخت آن تقریباً در همه ی باغ های روستاي ايمن آباد و كروكلا و در حياط منزل و گوشه اي از باغچه ي اهالي روستا كنار ديوار همسايه ها، کاشته شده و خانواده ها از میوه ی آن استفاده می کنند. میوه ای که علاوه بر طعم شیرین و بی نظیرش خواص بی نظیری هم دارد.

مردم روستا بويژه كودكان خاطرات زيادي از درخت انجير دارند از چيدن يواشكي آن، با بالا رفتن از درخت انجير همسايه و اهالي، بدون اجازه و فرار كردن ها تا افتادن از درخت انجير و نقص عضو شدن ها.

اهالي روستاي مان همانند ديگر مردمان مازندران به جای کلمه ی انجیر، از كلمه ي  اَنجیل (anjil)نيز بهره مي برند.

ماه بسيار گرم مرداد در مازندران و همچنین روستای مان به انجیلِ پَجه ماه معروف است. پَج یعنی پختن. دلیل این نام گذاری، نیاز انجیل به گرمای آفتاب زیاد برای پختن است.

مردم هم برای بیان شدت گرمای مرداد ماه یا مقایسه ی روزهای گرم سال از عبارت انجیل پجه ماه استفاده می کنند.

انجیر :

درخت انجیر که نام علمی آن فیکوس (Ficus) می‌باشد از خانواده (Moracee) موراسه ‌است و دارای ۶۰۰ گونه می‌باشد که اغلب انواع آن وحشی یا زینتی هستند مانند درخت معروف به درخت کاتوچو (فیکوس الاستیکا) که هم زینتی است و هم صنعتی.

فیکوس بنگالنسیس و فیکوس رلیگیوزا انواع زینتی این گیاه می‌باشند که در تزئینات و به عنوان گیاه آپارتمانی مصرف زیاد دارند. انواعی که در باغبانی از نظر مصرف میوه آن مورد استفاده قرار می‌گیرند عبارتند از فیکوس کاریکا، فیکوس پالماتا و فیکوس پودوکاریکا.

فیکوس کاریکا همان انجیر معمولی است که به عنوان میوه مورد استفاده قرار می‌گیرد. ولی فیکوس پالماتا و فیکوس پودوکاریکا بیشتر برای تلقیح انواع انجیر خوراکی کاشته می‌شوند.

اصل و قدمت گیاه

 موطن اصلی درخت انجیر در دنیای قدیم یعنی اروپا - آسیا در نواحی مدیترانه می‌باشد و به همین جهت آن را جزء میوه‌ های مناطق نیمه گرم طبقه ‌بندی می‌کنند.

درخت انجیر به ویژه نوع خودرو یا کوهستانی آن، که به انجیر کوهی نامور است، بسیار قدیمی است. یکی از رویشگاه های انجیر خودرو یا کوهی قهستان و جنوب خراسان و منطقه زیبد است. آثار این درخت در آخر عهد دوم (کرتاسه)دیده شده و در عهد چهارم در اطراف دریای مدیترانه مورد کشت قرار گرفته‌است.

در مصر از ۲۸۰۰ سال قبل از میلاد مسیح کاشت درخت انجیر مرسوم بوده‌است. در حال حاضر بزرگترین انجیرستان دیم جهان در استان فارس و در شهرستان استهبان قرار دارد.

یهودیان قدیم نیز درخت انجیر را می‌شناخته‌اند و از یک نوع انجیر که فیکوس سیکوروس می‌باشد در تورات یاد شده‌است. یونانیان قدیم نوع اصلاح شده این درخت را تحت نام انجیر آتیک (Attic) می‌شناخته‌اند و رومی ها این درخت را با معتقدات مذهبی خود مخلوط کرده آن را نشانه سعادت و پیشرفت و ترقی روزافزون می‌دانسته‌اند. در قرآن نیز، به این میوه سوگند یاد شده و سوره‌ ی تین به نام این میوه نام‌گذاری شده است.

در روستاهاي مازندران و مناطق جنگلي گونه ای انجیر وحشی یافت می شود که اندازه اش کوچک و رنگش بنفش و سبز است و در جنگل هیرکانی می توان آن را یافت. یک نمونه از آن دارای میوه های شیرین است و نوع دیگر آن که بی ثمر و میزان پراکنش آن زیاد تر است دارای میوه های بی مزه است. این درختان به صورت کاملا خودرو می رویند.

در روستاي مان ايمن آباد و كروكلا نيز همانند ديگر مناطق مازندران، چند نوع انجیر وجود دارد:

1_  انجیر سیاه ریز (همان انجیر بنفش رنگ)

2_ انجیر سفید ریز (سبز روشن)

3_ انجیرهای به اصطلاح سه فصل که در رنگ های بنفش و سبز و در اندازه های ریز و درشت وجود دارند.

انجیرهای سه فصل، درشت و به اندازه ی گلابی هستند! البته در آب و هوای این منطقه انجیر های سه فصل اغلب در اواسط خرداد، مرداد ماه و گاهی هم در شهریور ماه میوه می دهند که تعداد میوه ها در فصل های اول و آخر بسیار اندک است.

مشخصات گیاه‌ شناسی :

برگ درخت انجیر پنجه‌ای و دارای ۳ تا ۵ لوب می‌باشد. قسمتی که به اسم میوه انجیر معروف است و مورد تغذیه انسان قرار می‌گیرد در حقیقت میوه نیست بلکه زائده مجوفی است که گل های انجیر به تعدادی زیاد در داخل آن قرار گرفته‌اند و مواد قندی در این زایده یا رسپتاکل جمع می‌شود.

گل های نر و گل های ماده درخت انجیر از یکدیگر جدا ولی روی یک پایه یعنی در داخل رسپتاکل واقع شده‌اند و به عبارت دیگر درخت انجیر گیاهی است یک پایه.

اگر میوه انجیر را باز کنیم و به شکل یک سطح درآوریم گل های نر که حامل دانه گرده هستند و در کنار و به طرف خارج صفحه واقع شده و گل های ماده که حامل تخمدان و در صورت تلقیح شدن حامل بذر خواهند بود در وسط صفحه قرار دارند.

تلقیح گل های ماده انجیر بوسیله حشرات مختلف که مهمترین آنها حشره‌ای بسیار کوچک از خانواده کالسیدیده می‌باشد انجام می‌گیرد.

آب و هوای مطلوب برای درخت انجیر :

 به همان اندازه که درخت انجیر به گرمای زیاد مقاوم است نسبت به سرما مخصوصا" در دوره جوانی حساس است و سرما یک عامل محدود کننده در کاشت این درخت می‌باشد. اثر گرما و رطوبت در میوه انجیر نسبت به نوع مصرف میوه متفاوت است.

انجیرهایی که برای کنسرو و یا در شیرینی ‌پزی مصرف می‌شود در هوای مرطوب محصول مرغوب ‌تری می‌دهد تا در هوای گرم و خشک و بر عکس میوه درختان انجیری که در هوای خشک و نسبتاً گرم کاشته شده‌اند برای تهیه انجیر خشک مرغوب‌تر است تا آن هایی که در هوای مرطوب عمل آمده‌اند.

باران در موقع تلقیح بسیار مضر است و مقدار محصول را به مقدار قابل توجهی کم می‌کند. در نواحی مرطوب میوه درشت می‌شود و دُم آن طویل می‌گردد ولی مقدار شیرینی میوه کم می‌شود در هوای خشک و گرم دُم میوه کوتاه شده گاهی به کلی از بین می‌رود اما اندازه میوه کوچک و مقدار شیرینی آن زیاد است.

خواص دارویی انجیر :

بر اساس تحقیقات انجام شده،  برگ های درخت انجیر به دلیل داشتن خصوصیات مدر بودن، تسکین دهندگی و دافع کرم روده مورد استفاده قرار گرفته و دم کرده برگ درخت انجیر مسکن بوده و برای معالجه سرفه تجویز شده‌است.

میوه انجیر برای نرم کردن سینه و روده و دارای خاصیت ویژه‌ای می‌باشد.

انجیر تازه منبع غنی بتاکاروتن و ویتامین ث است که در جلوگیری از ابتلا به سرطان کاربرد دارند.

جوشانده انجیر در التهاب دستگاه تنفسی و غرغره کردن آن برای گلو درد و سرماخوردگی مفید بوده و عفونت‌های لثه را نیز درمان می‌کند.

خوردن انجیر تازه و خشک سبب لینت مزاج و یبوست مزمن را درمان می‌کند و در طب جدید شربتی برای رفع بیماری های یبوست کودکان تهیه شده‌است.

محصولات حاصل از میوه ی انجیر :

از میوه و عصاره ی انجیر خوراکی های متفاوتی مانند انواع مربا، ترشی، سالاد و پیتزا تهیه می شود.

در روستاهاي مازندران علاوه بر استفاده میوه ی انجیره به صورت خام  به عنوان میوه ای بسیار شیرین و لذیذ، از آن برای تهیه ی انجیل مربا و از میوه ی بسیار رسیده اش که پوستش تیره شده و به آن قُصاب (ghossab) می گویند ، برای تهیه ی انجیل دِشو (دوشاب انجیر) استفاده می کنند.

انجیل دشو مایعی تیره رنگ و غلیظ و بسیار شیرین است که اغلب در کوزه های سفالی نگهداری می شده است. البته در سال های اخیر کمتر کسی انجیل دشو تهیه می کند.

فيلم مستند:

فيلم مستند انجيل پجه ماه عنوان مستندي 30 دقیقه ای به كارگرداني ميترا روحي منش است كه با نگاهي متفاوت به فصل چيدن انجير در استان مازندران می پردازد. اين مستند توسط خبرنگاري از استان مازندران روايت مي شود كه به آداب و رسوم مردم اين خطه از ايران زمين در چيدن انجير پرداخته است و به بیان  نگاه  متفاوت  مردم این سامان به مقوله چيدن انجير، مراسم انجير پزان، پخت شيره، دوشاب و تهيه مربا و ترشي مي پردازد.

براي ديدن فيلم روي تصوير زير كليك كنيد.

تهيه و تنظيم: عمران سالخورده اسبويي

مرداد 1393