کشت مجدد برنج در مازندران، تناقض برنامه با واقعیت

كشت مجدد برنج برنامه ای است که شالیکاران مازندران در سال های اخیر در دستور کار قرار دادند تا ضمن جبران کسری درآمد، بهره وری از زمین های شالیزاری را افزایش دهند ولی این برنامه با گسترش سطح کشت و خشکسالی، اکنون به چالشی چند وجهی تبدیل شده است.

کشت دوباره برنج به دو صورت نشای مجدد و پرورش ساقه یا رتون انجام می شود. در روش اول کشاورزان اقدام به آماده سازی دوباره شالیزار کرده و نشای مجدد انجام می دهند، ولی در روش دوم ساقه های باقی مانده از کشت نخست دوباره جوانه زده و پرورش داده می شود تا تبدیل به شالی شود.

مهم ترین چالش برای انجام هر یک از دو روش، تامین آب مورد نیاز برای است که در چند سال اخیر به خاطر تشدید خشکسالی از یک سو و گسترش سطح زیر کشت مجدد از سوی دیگر با مشکل برخورد کرده است.

امسال در حالی که محصول بخش زیادی از شالیزارهای مازندران بویژه در مناطق غربی و مرکزی برداشت شده، کشت مجدد با کندی پیش می رود و کشاورزان اکنون چشم به آسمان دوخته اند تا با بارندگی بتوانند شالیزاری خود را برای نشای مجدد یا پرورش رتون آماده کنند.

کارشناسان آب منطقه ای و جهاد کشاورزی معتقدند کشت دوباره برنج آن هم به روش نشای مجدد در واقع به معنای استفاده بیشتر از ظرفیت طبیعی آب و خاک است که نه تنها با منطق کشاورزی علمی همخوانی ندارد، بلکه با توجه به واقعیت های موجود پذیرش پرداخت هزینه و از دست رفتن فرصت بهره وری از زمین محسوب می شود.

به اعتقاد کارشناسان کشاورزی، امروزه با وجود فناوری های نوین و امکانات جدید و مدرن که امکان پیش بینی هواشناسی، محاسبه ذخیره آب پشت سدها، ارزیابی وضعیت حفره های زیر زمینی و مدیریت آب در کشاورزی را تسهیل کرده، می توان براحتی خطر پذیری کشت مجدد برنج را ارزیابی و اطلاع رسانی کرد.

نشای مجدد و پرورش ساقه شالی (رتون) از سیاست ها و رویکردهای جدید و جدی سازمان جهاد کشاورزی مازندران است، اما به نظر می رسد در این سیاستگذاری و اعمال آن به مقوله تامین آب که باید در گرم ترین ماه سال یعنی مرداد دست کم به مدت یک ماه صورت گیرد، توجه نشده است.

رویکرد کشت مجدد برنج در حالی امسال نیز مانند سال های گذشته مورد استقبال کشاورزان و مسوولان قرار گرفته است که آبی پشت سدها و آببندان ها برای مدیریت وجود ندارد و از طرفی نه تنها بارندگی برای استفاده بهنگام نباریده، بلکه سطح آب های زیر زمینی هم پایین رفته است و اکنون کشاورزانی که اقدام به کشت دوم و یا پرورش ساقه شالی کرده اند با مشکل جدی کمبود آب مواجه شده اند.

بر اساس پیش بینی سازمان جهاد کشاورزی مازندران، امسال حدود 40 هزار هکتار از اراضی شالیزاری استان زیر کشت نشای مجدد قرار می گیرد و در سطحی حدود 70 هزار هکتار نیز پرورش ساقه انجام خواهد شد.

بر اساس آمارهای آب منطقه ای نیز حدود 70 درصد ذخیره آب پشت سدها و 85 درصد آب آببندان ها در کشت اول برنج مصرف شده و با توجه به بالا رفتن دمای هوا و عدم بارندگی، سطح آب حفره های زیر زمینی نیز پایین رفته است.

ˈامرالله براری ˈ از کارشناسان آب منطقه ای مازندران با اشاره به کمبود شدید آب ذخیره شده پشت سدها و آببندان ها و پایین بودن آورد رودخانه ها، به خبرنگار ایرنا گفت: امسال قبل از شروع نشا مجدد، ارزیابی مقدار ذخیره آب پشت سد ها و آببندان، وضعیت حفره های زیر زمینی و اینکه در چه مناطقی می توان آب مورد نیاز برنجکاری را مدیریت کرد، انجام شده بود.

وی با بیان اینکه مدیریت های جهاد کشاورزی شهرستان های مازندران باید قبل از ترویج نشا مجدد شالی برنج بین کشاورزان از آب منطقه ای استعلام و نظر خواهی می کردند، افزود: نشای مجدد به آب زیادی نیاز دارد و از آنجایی که تا 70 درصد آب پشت سدها و 90 درصد آب آببندان ها در کشت اول استفاده شد، تامین آب برای کشت دوم سخت و دشوار و برای برخی از مناطق غیر ممکن است.

براری گفت: اکنون تامین آب برای مناطقی که شالیکاران بیش از 20 هکتار را زیر کشت نشاء مجدد بردند، در اولویت قرار دارد و شالیزارهایی که پرورش ساقه در آنها در حال انجام است، فقط باید منتظر بارش باران باشند.

وی افزود: بیشتر شالیزارهایی که در بخشی از دشت هراز و پایین دست شبکه های آبیاری سد البرز قرار دارند از آب پشت سدها استفاده می کنند که این مقدار آب نیز جوابگو نیست.

او ادامه داد: با توجه به اینکه بارندگی در مرداد ماه نداشه ایم، تامین آب سطحی برای این اراضی بسیار سخت شده است.

ˈعزیزالله شهیدی فر ˈ معاون تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی مازندران هم با تایید مشکلات شدید کم آبی برای نشاکاری مجدد، گفت: امسال توصیه لازم و اطلاع رسانی خطر پذیری بالا برای نشاء مجدد به دلیل کم آبی و آفات از طریق مصاحبه ها با رسانه های گروهی، مروجین و ناظران کشاورزی به شالیکاران شده است.

وی با بیان اینکه پرورش ساقه شالی مورد تاکید سازمان جهاد کشاورزی بوده است، افزود: در حال حاضر بسیاری از شالیزارهایی که نشای مجدد در آنها انجام شده و کشاورزان برای هر هکتار هم بیش از دو میلیون تومان هزینه کرده اند، در معرض خشکسالی قرار دارند.

شهیدی فر گفت: توصیه ما به کشاورزان پس از برداشت نخست برنج، کشت نباتات علوفه ای و یا پرورش ساقه شالی بوده است.

ˈحسن نوروز محمدی ˈ مدیر امور بهره برداری و نگهداری از سد شهید رجایی ساری هم گفت: از ابتدای فصل زراعی تا کنون حدود 135 میلیون متر مکعب از آب سد شهید رجایی برای آبیاری شالیزارهای دشت بزرگ تجن که بالغ بر 50 هزار هکتار است، رها شده است.

وی با اشاره به ذخیره آب سد شهید رجایی در ابتدا سال جاری که حدود 150 میلیون متر مکعب برآورد شده بود، افزود:تلاش شد آب ذخیره شده بر اساس برنامه زمانبندی و نیاز اراضی شالیزاری پایین دست رها شود تا از آب موجود نهایت استفاده برده شود.

مدیر بهره برداری سد شهید رجایی ساری با بر شمردن ویژگی این سد مخزنی از جمله حجم قابل تنظیم آن با بیش از 200 میلیون متر مکعب، گفت: سال جاری علاوه بر استفاده از آب ذخیره شده پیش از فصل زراعی (پائیز و زمستان( از آب بهنگام رودخانه تجن و سیلاب هایی که در خرداد و تیر ماه در منطقه داشتیم نیز نهایت استفاده برده شده است.

"حسین جعفری " بخشدار لاله آباد شهرستان بابل نیز با بیان اینکه شالیکاران منطقه نگران از بین رفتن نشای مجدد خود هستند، گفت: کمبود آب در منطقه بسیار جدی است.

وی با بیان اینکه کشاورزان با روشن کردن پمپ های چاه آب مشغول آبیاری شالیزارها هستند، افزود : سطح آب زیر زمینی نیز پایین رفته و منجر به هموار شدن برخی از چاه ها شده است.

 احمد اسدی رییس گروه پیش بینی هواشناسی مازندران هم در گزارش پیش بینی تخصصی فصلی هواشناسی استان گفت: شرایط جوی و دمای هوا نشان می دهد که متوسط میزان بارش در بهار سال جاری نسبت به نرمال 45 درصد رشد نشان می دهد اما با توجه به کاهش 27درصدی بارش در تیر ماه، متوسط بارش در چهار ماه سال جاری نسبت به نرمال حدود 30 درصد افزایش نشان می دهد.

وی افزود: هر چند آمار بارش در چهار ماه سال 93 افزایش را نشان می دهد، اما پراکندگی بارش در نیمه اول فروردین و نیمه دوم خرداد بود که از لحاظ زمانی، برای کشاورزی مناسب نیست.

اسدی با بیان اینکه بیشتر بارندگی های صورت گرفته از نوع رگباری و کوتاه مدت بوده است، گفت : متوسط بارندگی در 10 ماه سال آبی جاری نسبت به فصل نرمال دو درصد کاهش نشان می دهد.

وی افزود : پیش بینی فصلی سه ماهه مرداد، شهریور و مهر ماه سال جاری در استان مازندران نیز نشان می دهد که متوسط بارندگی در حد نرمال 90 تا 110 درصد خواهد بود، در حالی که دمای هوا در همین مدت با نیم تا یک و نیم درجه افزایش نسبت به میانگین بلند مدت، از میزان بارندگی خواهد کاست.

فرایند کشت اول برنج در مازندران از اواخر ماه اسفند با خزانه گیری آغاز می شود و پس از طی مراحل آماده سازی زمین ، از اواسط ماه فروردین به نشاکاری یا همان مرحله ای می رسد که در افکار عمومی از آن به عنوان کشت برنج یاد می کنند.

برنج از محدود محصولات کشاورزی است که هر سه مرحله کاشت ، داشت و برداشت آن با مشقت فراوانی همراه است و کشاورزان برنج کار از مرحله خزانه گیری در اسفند تا برداشت در اواخر ماه تیر باید شبانه روزی تلاش و مراقبت کنند تا بتوانند محصول قابل قبولی برداشت نمایند.

مرحله داشت برنج که بیش از دو ماه به درازا می کشد به خاطر وابستگی شدید به آب و همزمان شدن با فصل گرم سال بیشترین حساسیت را دارد و به همین خاطر کشاورزان را در بعد روانی نیز درگیر می کند.

مشقت و حساسیت کشت برنج سبب می شود تا هرگونه سیاستگذاری غیر کارشناسی تاثیرات مخرب بر آن بگذارد و در صورت بی توجهی به تعطیلی کشت این محصول بیانجامد.

سیاستگذاری غیر کارشناسی مهم ترین دلیل کاهش کشت برنج پرمحصول در مازندران در کمتر از یک دهه گذشته بوده است به گونه ای که بر اساس بازدیدهای میدانی خبرنگاران ایرنا و همچنین اعلام مسوولان در برخی از شهرستان های استان مانند نور، امسال هیچ کشاورزی برنج پرمحصول کشت نکرده است.

گسترش کشت برنج طارم محلی که در سال های اخیر جایگزین برنج پرمحصول در شالیزارهای مازندران شده است، سبب می شود به خاطر عملکرد بسیار پایین، جایگاه این استان در تامین برنج کشور تنزل و وابستگی به برنج وارداتی افزایش یابد.

مازندران 230 هزار هکتار اراضی شالیکاری دارد که سالانه با تولید بیش از 900 هزار تن برنج سفید، 42 درصد برنج کشور را تامین می کند.

تهيه و تنظيم: سید رضا هاشمی کرویی( خبرنگار خبرگزاري ايرنا)

20 شهريور 1393