کلک و لوش، دروازه های روستا به روایت تصویر

در گذشته های دور پس از حصار اطراف زمین های کشاورزی و یا خانه ها، با سرِهم چیدن چوب و شاخه های درخت، قسمتی را برای ورود و خروج در نظر می گرفتند که به آن قَلت (ghalt) می گفتند. از این واژه در حال حاضر هم برای راه عبور و مرور حیوانات به باغ ها استفاده می شود . یعنی این عبارت برای راه ایجاد شده در اثر رفت و آمد مداوم حیوانات در یک مسیر خاص ایجاد شده اطلاق می شود . پس از آن (حتی در حال حاضر) اهالی اطراف زمین ها را با پرچین که یک سازه ی چوبی منظم و بادوام تر است، حصار می کردند.

قبل از این که دور زمین ها پرچین شود ، به لحاظ جنگلی بودن حاشیه ی زمین ها، اطراف آن ها را پَر می زدند (که یک اصطلاح مازندرانی است). یعنی در فاصله های معینی تیرهای چوبی به موازات هم و با فاصله می کاشتند، سپس شاخه ها و خارها را در میان آن ها قرار می دادند تا شبیه دیواره ای از شاخه و خار شود.

این سازه کارایی بهتری داشت و بهتر جلوی ورود حیوانات وحشی به مزارع را می گرفت . با پَر زدن به نوعی محدوده ی زمین های اشخاص هم معین می شد. در این زمین ها در ابتدا از قَلت و سپس کَلِک برای ورودی زمین استفاده می شد.

نمونه ی ساده از کلک چوبی که در ورودی باغ ها نصب شده اند

رفته رفته سازه ای چوبی به نام کَلِک (چو کَلِک) جای قلت را گرفت. در جایی که کَلِک ساخته می شد، پرچین مقاوم تر بود و از روی هم گذاشتن چوب های کلفت تر، بین شیار ایجاد شده توسط ستون های کاشته شده با موازات هم در دو انتهای آن (که به آن ها پاها = پایه ها می گویند) ساخته می شد.

برای عبور و مرور از یک طرف این دیواره به سمت دیگر آن چوبی قطور که در تنه ی آن برش هایی به صورت پله ایجاد شده را به صورت مایل در کنار آن محکم می کردند. چوبی که در سمت داخلی زمین قرار می گیرد در خلاف جهت چوب بیرونی است، تا رفت و آمد راحت تر صورت گیرد.

این ساختار در ورودی منازل از دو پایه ی قوی و قطور که در داخل شیار های آن چند الوار استوانه ای قرار داشت را شامل می شد . اما کَلِک سر باغ ها و زمین ها اندکی نامرتب تر و ضعیف تر بود . این ساختار دروازه ی ورودی خانه های روستایی اسبوکلا بود.

نمونه ی ساده از لوش چوبی یک طرفه هستند که در ورودی باغ ها و زمین های کشاورزی نصب شده اند

سازه ی دیگر لُش (لوش (losh بود. لوش در واقع نوعی دروازه ی چوبی است که از قطعات چوب تراش داده شده با تبر که به صورت تخته در آمده و یا تخته های اره بری شده است که به صورت مربعی روی هم قرار گرفته و میخ می شوند . لوش به صورت لولایی باز و بسته می شود و عبور و مرور را تسهیل می کند.

در دو طرف لوش ستون های قوی در زمین کاشته می شود تا آن را نگهدارد . لوش در زمین هایی که دورشان پرچین بود کاربرد پیدا کرد.

هنوز هم در زمین هایی با حصار پرچینی، توری فلزی و ... لوش کاربرد خودش را حفظ کرده است.

ورودی خانه ها، با تغییر نوع معماری و استفاده از چوب و الوار و آجر و سنگ و ... ، از لوش های ساده به لوش های بزرگ چوبی با سر دری تغییر یافتند.

سردری های چوبی به عنوان دروازه ی منزل محسوب می شد. این لوش ها اغلب دارای دو لنگه (در زبان محلی = دِ شِکه) بودند که به دو طرف باز و بسته می شدند.

در دو طرف این دروازه های چوبی دیوار می شد و بالای سر آن کوم (سقف) می گذاشتند تا هم  محلی برای وسایل نقیله مانند تیلر کشاورزی و تراکتور و سپس به تعداد معدود ماشین که در آن زمان باب شده بود، باشد.

در روستاي مان شاید همه ی خانه ها سر دری نداشت. متاسفانه بقایای اندکی از این نوع سازه ها باقی مانده است. پس از دروازه های چوبی، درب های فلزی لولایی که در انواع مختلف متداول شده ، کاربرد پیدا کرد.

در پایان این گفتار عکس هایی از دروازه های قدیم و جدید روستا را برای تماشا انتخاب و درج نمودیم که با کلیک روی تصویر زیر می توانید به تماشای آن بپردازید.

تهیه و تنظیم: عسكري اميني ايمن آبادي

             منابع: اسبونيوز

        عکس ها: سيد فضل اله هاشمی کرویی