بهداشت کشاورزان در فصل کاشت برنج

شغل کشاورزی از دیرباز یکی از مشاغل پرمخاطره بوده است. در گذشته کشاورزی سنتی بدون تجهیزات و امکانات کنونی انجام می گرفته و دشواری های خاص خود را داشته و تکنولوژی امروز گرچه سختی کار را کاهش داده اما بدنبال خود عوامل زیان آوری را به ارمغان آورده که عدم توجه به آنها سلامت کشاورزان را تهدید می نماید.

حوادث محیط کار ( ازجمله بروز حادثه متعاقب کار با ماشین آلات کشاورزی )، مسمومیت های شغلی ناشی از استفاده نامناسب  سموم کشاورزی، مشکلات پوستی ( بدلیل قرار گرفتن در معرض تابش نورخورشید بدون پوشش مناسب و وسایل حفاظت فردی) از جمله آسیب های شایع ناشی از كار کشاورزی است.

یکی از مهمترین عوامل زیان آور در بخش کشاورزی که عدم توجه به آن، عوارض زیادی بر سلامت کشاورزان خواهد گذاشت  شرایط نامناسب ابزار کار و رعايت نكردن  ارگونومی در محیط کار کشاورزی می باشد که می تواند موجب بیماری ها و آسیب های متعدد اسکلتی عضلانی گردد.

 (آقاي هاشمي با كمربند طبي، در حال شخم زدن زمين كشاورزي)

تحقیقات نشان داده اند که احساس درد و ناراحتی در قسمت های گوناگون دستگاه اسکلتی – عضلانی از مشکلات عمده در محیط های کار است.

 مطالعات مشخص ساخته اند که علت بیش از نیمی از غیبت ها در محیط کار،  اختلالات اسکلتی – عضلانی (Musculo-Skeletal Disorders) ( MSDs) هستند. امروزه در بسیاری از کشورها، پیشگیری از MSDs بصورت یک ضرورت و اولویت ملی در آمده است. از نظر بروز و شیوع و درد و رنجی که گریبانگیر فرد می شود ، این اختلالات دارای رتبه نخست هستند که از میان آنها کمردرد در جایگاه اول قرار دارد.

در کشورهای درحال توسعه ازجمله ایران شیوع و بروز MSDs از حدت و شدت بیشتری برخوردار است ، زیرا روند مکانیزاسیون در کشورهای پیشرفته تا حدی فشار حاصل از فعالیت فیزیکی بر فرد را کاهش داده و ریسک فاکتورهای MSDs را حذف یا کنترل نموده است.

کار در مزرعه کاری طاقت فرساست و کارگران این موضوع را لمس می کنند. بیشترین آسیبی که متوجه کارگران مزرعه می شود، کمردرد و درد شانه ها، بازوها و دستان است. یک سوم آسیب هایی که کارگران را از کار می اندازد شامل رگ به رگ شدن و ضرب دیدگی و یک چهارم آن ها در پشت است .

آسیب های MSDs روی موارد زیر تاثیر می گذارند:

-          بدن کارگران

-          درآمد کارگران

-          سود مالک

تنها در کشاورزی کالیفرنیا  هزینه سالیانه درمان بیش از 3000 کمردرد که همه ساله اتفاق می افتد ، بیش از 22 میلیون دلار است.

بسیاری از مردم گمان می کنند که صنعت کشاورزی این صدمات را بصورت غیر قابل اجتناب به همراه می آورد، اما انستیتو ملی ایمنی و بهداشت شغلی آمریکا (NIOSH) از پژوهشگران و متخصصین ارگونومی خواست تا بررسی کنند که چگونه می توان از این آسیب ها هنگام کار جلوگیری به عمل آورد.

ارگونومی چیست؟

هدف علم ارگونومی یافتن بهترین رابطه بین کارگر و شرایط کاری است تا در آن شرایط، کمترین آسیب به کارگر وارد شود. ارگونومی یعنی مهندسی انسانی و در ارگونومی هدف این است که مطمئن شویم کارگران در امنیت، سلامت و راحتی کامل بسر می برند.

در صورت مناسب نبودن شرایط کار برای کارگر علم  ارگونومی از دو اصل اساسی برای تطبیق بهتر کارگر با شرایط کاری و کاهش اختلالات استفاده می نماید:

1-      طراحی مجدد ابزار کار

2-      طراحی مجدد روند کاری

اصولا" تغییرات نسبتا" ساده، موجب ایجاد تفاوت های چشمگیری می گردند.

رعایت مسائل بهداشتی و ارگونومی در فصل کاشت برنج

 شغل برنج کاری تا پایان نشا کاری  به سه مرحله  صاف کردن ، مرزبندی و نشاکاری تقسیم بندی می شود که از نظر نوع کار با هم متفاوت هستند.

در هنگام کار و فعالیت ، حرکات عضلانی به دو شکل حرکات پویا و ایستا ممکن است ایجاد شود. در طول کار ایستا گردش خون و سوخت وساز در عضلات بدن دچار اختلال می شود و در نتیجه بازده ماهیچه کاهش می یابد.

شغل برنج کاری دارای حرکات عضلانی پویا وایستا بوده ، وضعیت نامناسب بدن هنگام فعالیت های مختلف برنج کاری به مقدار زیاد و اعمال نیرو باعث عوارض  عضلانی – اسکلتی ، خستگی و حتی بیماریهای ناشی از کار می شود.

راهکارهای پیشنهادی جهت کاهش آسیب های عضلانی – اسکلتی ناشی از برنج کاری  در سه مرحله مختلف برنج کاری به شرح زیر می باشد:

1)     مرحله صاف کردن 

بر ای صاف و مسطح کردن زمین معمولا از 2 ابزار استفاده می شود : 1- کرکره ( تپه کش) 2- بلو.

عمل صاف کردن سطح زمین شامل : الف) برداشتن گل  و   ب) انتقال گل  می باشد که در هر مرحله باید نکاتی مد نظر قرارگیرد.

الف) برداشتن گل

هنگام برداشتن گِل ، برنجکار به اطراف خود چرخیده و تا حد دسترسی خود، گِل را برداشت می کند كه در اينحالت به میزان زیاد پشت در وضعیت خمیده و پیچیده قرار می گیرد  که وضعیت بدی می باشد و بایستی  در این مرحله بجای اینکه برنجکار در حالت ایستاده و ثابت به اطراف خود بچرخد و گِل را برداشت کند باید با حرکت یک پا در حالت ایستاده دقیقا روبروی محل برداشت گل قرار گیرد و از چپ و راست خود گل را برداشت نکند که البته کار آسانی خواهد بود و این کار مانع از پیچش کمر او می شود.

ب) انتقال گِل

برنجکار هنگام کشیدن گِل توسط کرکره(تپه کش) یا بلو،  گل را از جلو برداشت نموده و از سمت راست بدن خود به پشت سر خود می ریزد که این عمل نیز باعث بوجود آمدن حالت خمیده و پیچیده در پشت می شود و بایستی در این مرحله برنجکار پس از اینکه کاملا مقابل گِل قرار گرفت  و از جلوی خود گل را برداشت کرده است ، به قسمت جلوی پای خود منتقل کند نه پشت سرش، که البته این کار کمی مشکل بوده و نیاز به تکرار و عادت دارد ولی با حوصله این کار شدنی است.

بطور کلی در مرحله صاف کردن  با کرکره ( تپه کش ) ، پشت فرد به هیچ عنوان در وضعیت پیچیده قرار نمی گیرد ولی  با بلو کار کردن پشت را در وضعیت پیچیده قرار خواهد داد که با اين توضيح به کشاورزان عزیز توصیه می شود با بلو شالیزار را صاف نکنند.

2-     مرحله مرزبندی

مرز بندی معمولا به دو روش انجام می شود : 1) با بلو و یک پا      2) با دو دست

مرز بندی خود شامل 2 مرحله است :

 الف) برداشتن گل با بلو ویا دو دست

ب) صاف کردن مرزها که یا با بلو و یک پا و یا با دو دست صاف می شوند.

که در هر مرحله باید نکاتی مد نظر قرار گیرد.

در مرحله برداشتن گل همانند مرحله صاف کردن زمین باید برداشت گل از طرفین انجام نشود که فرد مجبور باشد در حالت ایستاده بدن خود را به چپ یا راست گردش دهد و باید هنگام برداشت گل دقیقا" در جلوی محل برداشت گل قرار گیرد. بهتر است دسته بلو را که معمولا تا ارتفاع پایین سینه خود انتخاب می کنند، کمی بلندتر بگیرند تا در هنگام برداشت گل نیازی به خم کردن بدن نباشد.

روش دیگر مرزبندی  با دو دست می باشد که توصیه می شود هرگز گل را با دو دست برداشت نکنند و حتی با دست مرز را صاف نکنند زیرا این کار در مدت طولانی باعث پیچیدگی و خمیدگی در پشت شده و آسیب رسان است و بهتر است این کار با  بلو  و  یک پا  انجام شود چون هنگامی که فرد با بلو  مرز را صاف می کند معمولا کمر وی در وضعیت راست و مستقیم قرار می گیرد .

3-     مرحله نشا کاری

برای نشا کردن برنج کار به سمت جلو خم شده و بطور آهسته با جابجاکردن پا به عقب می رود.

الف) گرفتن نشا ( تیم )

معمولا بذرهای نشا طوری در شالیزار پخش می شود که معمولا هنگام نشاکاری در دسترس باشد، بنابراین هنگام برداشتن بذر برنج (تیم دسته) ، فرد درحالی که درجا ساکن است و وضعیت خمیده دارد به سمت عقب یا طرفین برمی گردد که این کار خطرناک است و بدن را در وضعیت پیچیده و خمیده قرار می دهد که برای برطرف کردن این وضعیت توصیه می شود هنگامی که بذر برنج تمام شد برای برداشت مجدد بذر (تیم دسته ) مجددا بلند شده و کاملا روبروی تیم دسته قرار گرفته و آن را بردارد.

ب) نشا کاری

عمل نشاکاری در حد دسترسی انجام می شود. هرچه فاصله دو نشاکار بیشتر باشد نشاکار برای پوشش اطراف خویش به چپ یا راست مایل می شود تا نشا کاری را انجام دهد که در این صورت پشت فرد بیشتر در وضعیت خمیده و پیچیده قرار می گیرد و خطرناک است، در این صورت بهتر است فرد بلند شده و به محل جدید نشا برود.

هرچه فاصله بین دو نشاکار کمتر باشد عمل نشاکاری در طرفین وی کاهش یافته و از بوجود آمدن وضعیت خمیده و پیچیده در پشت فرد کاسته می شود.

تهیه و تنظیم : حسینعلی اصغرنیا ايمني

منبع: کتاب " ارگونومی کشاورزی"، تالیف مهندس محمد امین موعودی و مهندس علی بابازاده، انتشارات معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی بابل.

24فروردین 1392