لوبيا و شيوه كاشت آن در روستا

شرح گیاه 

گیاهی است یکساله ، دارای یک ریشه اصلی راست و ریشه های فرعی فراوان، در روی ریشه های کوچک لوبیا غده های قهوه ای رنگ نامنظم ، تثبیت کننده ازت قرار گرفته است برگهای مرکب که از سه جفت برگچه تشکیل شده اند بادمبرگ طولانی به طور متناوب روی ساقه آن قرار گرفته اند. ممکن است برگچه ها از کرکهای ریز پوشیده شده باشند. برگها لوبیا دارای گشواره هستند گلهای لوبیا به صورت خوشه ای یا منفرد از جوانه های جانبی کنار برگها بوجود می آیند جام گل لوبیا سفید یا ارغوانی میباشد گل لوبیا خودگشن است. براثر تلقیح گل میوه آن که به صورت غلاف یا نیام می باشد، بوجود می آید نیام لوبیا بلند، باریک و گاهی ممکن است خمیده باشد. در هر بنام تعداد 4 تا 12 عدد بذر و جود دارد. نیام نارس لوبیا به صورت سبز نیز مصرف می شود. نیام ممکن است نخ دار و یا بدون نخ باشد. انواع بدون نخ آن ، بخصوص زمانیکه به صورت نارس برداشت می شود، بیشتر مورد توجه است. از نظر طول بوته، لوبیا به دو دسته تقسیم می شود. دسته اول بالا رونده است که طول بوته در انواع بالا رونده ممکن است به 5/1 تا 2 متر برسد. دسته دوم غیر بالا رونده و یا کوتاه می باشد و طول بوته این نوع پاکوتاه از 40 تا 50 سانتی متر تجاوز نمی کند. انواع بالا رونده احتیاج به پایه دارند و دارای دوره رشد طولانی بوده، از میزان محصول بالایی برخوردار می باشند. در حال حاضر بیش از چند صد رقم لوبیا در دنیا کشت می شود. آنها را از نظر عادت رشد، رنگ گل، اندازه گل، شکل غلاف ، شکل و رنگ دانه، تقسیم بندی می کنند.

خصوصیات اکولوژی

گیاهی است گرمادوست که روزهای گرم وشبهای خنک مناسب رشد آن می باشد. دمای موردنیازبرای رشد آن درروز20 تا28 درجه ودرشب 15 تا 20 درجه سانتیگراداست. دمای بیش از30 درجه مناسب رشد آن نبوده ودمای بیش از35 درجه منجربه عدم تشکیل دانه درآن میشود وهمچنین دمای کمتراز15 درجه برای رشدآن نامناسب میباشد. نسبت به طول روزخنثی میباشد. معمولا 30 تا40 روز بعد از کاشت شروع به گلدهی میکند.

تناوب

بهترین تناوب برای لوبیا  ، گندم وجومیباشد. به دلیل تفاوتهای ریشه ای ومورفولوژیکی گندم ولوبیا، اغلب منافع فوق برآورده میشود. تناوب لوبیا -گندم یا جو و یا لوبیا-گندم یاجو-آیش دربیشترمزارع لوبیا کاری رعایت می شود.

مراحل کاشت

انتخاب بذر

هرگاه درانتخاب بذربرای کاشت دقت کافی به عمل آید به همان نسبت نتیجه حاصل اززراعت رضایت بخش خواهدبود. بنابراین درانتخاب بذرباید موارد زیررا رعایت کرد

• خلوص بذر: بذرانتخابی باید خالص و یکنواخت باشد.
• قوه نامیه: بذرمصرفی باید تازه ،سالم وکاملا رسیده بوده وقوه نامیه آن نباید کمتراز95% باشد.
• پاکی بذر: بذرلوبیا بایدازناخالصی های بذری وغیربذری وبه ویژه بذور علف های هرز پاک باشد.

بهتر است بذر از از مراجع ذیصلاح تهیه گردد و در سورتی که کشاورز از محصول تولیدی خود برای بذر استفاده می کند، بهتر است در دو مرحله بذر خود را خالص نماید. در مرحله اول، در زمان کاشت لوبیا قطعه ای از زمین زیر کاشت را به تناسب نیاز سال اینده مشخص کرده ودر این قطعه ضمن رعایت دقیق مسائل زراعی نظیر، اب، مبارزه با افات بیماری و علف های هرز، بوته های نا خالص را که از این طریق شکل بوته، رنگ گل و اندازه و رنگ غلاف قابل تشخیص است شناسایی و جدا نماید و سپس بذور این قطعه را جداگانه برداشت کند. در مرحله دوم، بذور برداشت شده قطعه مزبور را با دقت بررسی و بذور مخلوطه ظعیف وبد شکل را جدا نماید.به عنوان مثال اگر کشاورزی یک هکتار داشته باشد ومیزان تولید ان حدود 2 تن در هکتار و مقدار بذر مصرفی جهت کاشت ان 200 کیلوگرم در هکتار باشد، این کشاورز باید حداقل  10 درصد از زمین خود یعنی 1000 مترمربع (1 جریب) را جهت بذر سال اینده در نظر بگیرد.بنا بر این کلیه عملیات فوق را با دقت در این یک جریب زمین انجام بدهد. توصیه میگردد بذر مربوطه بیش از سه سال مورد استفاده قرار نگیردو بعد از ان کشاورز از بذر جدید استفاده نماید.

آماده سازی زمین

خاکی که برای کشت لوبیا در نظر گرفته می شود باید به اندازه کافی عمق داشته ودرقسمت سطحی نرم وحاصلخیز باشد. به طورکلی هدف ازتهیه زمین لوبیا زیرخاک بردن بقایای گیاهی- ازبین بردن علفهای هرز-زیرخاک کردن مواد تقویت کننده –حفظ رطوبت موجود درخاک –ایجاد نفوذپذیری و نرم کردن وافزایش عمق خاک زراعی میباشد. تهیه زمین شامل مراحل مختلفی است که با درنظرگرفتن روش زراعت (مکانیزه وسنتی ) ، بافت خاک ونوع تناوب ممکن است تفاوتهایی داشته باشد.شخم پاییزه برشخم بهاره ترجیح داده میشود، زیرا اب بیشتری ذخیره شده ویخ آب حاصل کلوخه ها را خرد میکند، همچنین فرسایش حاصل ازجاری شدن آب کاهش یافته وبقایای گیاهی وعلفهای هرز در زیرخاک زودترپوسیده میشود. دربهار به محض اینکه زمین گاورو شد از دیسک یا کولتیواتوربرای خردکردن کلوخه ها استفاده میگردد. جهت تسطیح مقطعی لازم است ماله ای درسطح خاک زده شود تا بسترمناسب برای کشت بذرفراهم گردد. درروش هیرم کاری پس ازتسطیح زمین به کمک دستگاه مرزبند، ابعاد کرتها مشخص شده و زمین لازم برای کاشت آماده می گردد. قبل ازکاشت، کود مورد نیاز براساس توصیه های کودی درخاک توزیع میگردد.

تراکم بوته ومیزان بذر

براساس تحقیقات انجام شده ، درکشتهای ردیفی فواصل 50 سانتیمتر بین ردیف و5 سانتیمترروی ردیف، بهترین فاصله کاشت محسوب میشود. اما درشرایط کرتی استفاده ازآرایش مربعی بهترین عملکرد را دارد. درمجموع براساس نتایج بدست آمده برای اغلب لوبیاهای موجود، تراکم 40 بوته درمترمربع بهترین تراکم تشخیص داده شده است .میزان بذرمصرفی بستگی به وزن 100 دانه لوبیا دارد. با توجه به وزن 100 دانه این رقم که حدود47 گرم میباشد ، به طورمتوسط مقدارمصرف بذردرکشت مکانیزه 200-220 کیلوگرم درهکتارمیباشد.عمق کاشت مناسب برای کاشت درشرایط هیرم 10-20 سانتیمتراست.درروش کشت سنتی (دست نشان) مقداربذرمصرفی با توجه به فواصل کاشت که معمولا به ابعاد 15*15 ،15*20 میباشد، به طورقابل ملاحظه ای کاهش می یابد و تقریبا به اندازه نصف بذرمصرفی درروش مکانیزه میباشد.

تاریخ کاشت

تاریخ کاشت لوبیا بسیار مهم بوده و باید به گونه ای انتخاب گردد که مرحله حساس رشد ان به ویژه گلدهی با گرما و خشکی تابستان مواجه نشود. همچنین رسیدن محصول به گرمای پاییزه برخورد نکند. تاریخ کاشت در استان های لوبیا کاری کشور متنوع بوده و از اوایل فروردین (لرستان) تا اواخر تیر ماه (برخی مناطق مرکزی) کشت لوبیا مشاهده شده است. بر اساس تحقیقات انجام شده، 20  اردیبهشت تا 15 خرداد تاریخ مناسب کاشت بوده و بهترین تاریخ کاشت هفته اول خرداد محسوب میشود. یکی از مشکلاتی که برای تاریخ  کاشت لوبیا وجود دارد کاشت دیر هنگام لوبیا به دلیل ابیاری گندم میباشد. به عبارت دیگر، به دلیل محدودیت ابیاری، کاشت لوبیا تا تکمیل اب گندم امکان پذیر نمیباشد. لذا کشت دیر هنگام موجب کاهش عمکرد در لوبیا میگردد.

روش کاشت

در ایران 4 روش کاشت مرسوم است:

1- خشکه کاری دست پاش

2- روش خشکه کاری و جوی وپشته

3- هیرم کاری و دست نشان

 4- هیرم کاری و کشت مکانیزه: در این روش پس از کشت زمین و کرت بندی، ابیاری به صورت کرتی انجام میشود. پس از 7 تا 12 روز (بسته  به با فت و ساختمان خاک) ،زمین حالت گاورو پیدا میکند که در این حالت وسیله دست یا دستگاه لوبیا کار بذر کاشته میشوند. در روش کاشت با دست که به روش دست نشان یا سیخک معروف است ابتدا با یک وسیله دستی به نام سیخک حفرهای به عمق 10 تا 15 سانتیمتر در خاک ایجاد شده وبعد به وسیله کارگر بذر در داخل حفره قرارمیگیرد. این روش یک روش قدیمی وسنتی محسوب میگردد. توصیه میشودازروش مکانیزه که بذر بوسیله دستگاه لوبیاکار با فواصل مشخص کاشته میشوداستفاده گردد. اگرچه درروش مکانیزه میزان بذرمصرفی جهت کاشت بیشتراست اما به علت سرعت عمل بیشتروکاهش هزینه کارگری ترجیح داده میشود.

مراحل داشت

آبیاری

1-     آبیاری غرقابی  : این نوع آبیاری در مناطقی كه كشت بصورت سنتی انجام می گیرد , متداول است  برای انجام این روش آبیاری ابتدا مزرعه به قطعات كوچكی تقسیم و كرت بندی می گردد و سپس كرتها پر آب و غرقاب می شوند .  

2-     آبیاری نشتی : این نوع آبیاری در مزارعی كه كشت به صورت ردیفی و خطی انجام می گیرد مورد استفاده است  . در این روش از جوی و پشته استفاده شده كه باعث می شود آب بطور یكنواخت جریان یابد و از سله خاك جلوگیری گردد .

3-     آبیاری تحت فشار : بهترین روش آبیاری تحت فشار آبیاری بطری  می باشد كه آب بصورت قطراتی به روی زمین پاشیده می شود البته آبیاری های دیگر این روش تحت بررسی می باشد به هر صورت در این نوع آبیاری آب تحت فشار قرار گرفته و از نازل ها بصورت باران یا قطرات به روی مزرعه پاشیده می شود . روش بسیار مفیدی است و هزینه های كارگری را كاهش داده بخصوص از اتلاف آب جلوگیری می گردد .   

تغذیه

توصیه های کودی

اساس توصیه کودی برآزمون خاک استواراست .اگردرمنطقه ای امکان تجزیه فراهم نباشد، میتوان ازنتایج تحقیقات انجام شده قبلی درمنطقه استفاده نمود.اگردرمنطقه ای نه امکان تجزیه خاک ونه تحقیقی صورت گرفته باشد، میتوان توصیه های عمومی زیررابه کار برد:

-کوداوره 100-150 کیلو درهکتار

-کودفسفاته 100-150 کیلو درهکتار

-کودپتاسه 50-100 کیلو درهکتار 

درصورت استفاده ازکود کامل ماکروتوصیه های کودی به صورت زیرخواهدبود:

-کودکامل ماکرو به میزان 200  کیلو درهکتار قبل از کاشت

-سولفات روی 40 کیلو درهکتار

-سولفات منگنز20 کیلو درهکتار

-کودمیکروکامل باغلظت 3 درهزار به صورت محلول پاشی (3 کیلودرهکتار).

 باتوجه به اینکه اغلب خاکهای کشورجزء مناطق خشک ونیمه خشک بوده وازنظرماده آلی فقیرمیباشند از این روکاربرد کودهای حیوانی کاملا پوسیده درزمان قبل ازکاشت و در مورد کود نپوسیده 3-6 ماه قبل ازکاشت به میزان تقریبی 40-50 تن درهکتار و یا کودهای مرغی نصف میزان فوق، حداکثرهر2 تا 3 سال یکبارتوصیه میگردد. بهتراست کودهای گاوی (سرد) را در زمین های شنی (گرم) وکودهای گوسفندی (گرم) را در زمینهای رسی (سرد) مصرف نمود.

مبارزه با آفات

درطول رشد لوبیا آفات متعددی نظیرتریپس، زنجرک، هلیوتیس، شته ، مگس لوبیا وکنه دونقطه ای به محصول حمله می کنند. مهمترین آنها کنه دونقطه ای است .درروش مبارزه شیمیایی بسته به نوع آفت ومرحله رشدی، سموم اختصاصی مشخص مصرف میگردد که نوع ومقدارآن براساس توصیه کارشناسان میباشد. درروش مبارزه زراعی:

• شخم عمیق پس ازبرداشت محصول ومدفون کردن آفات زمستان گذران ازجمله کنه دونقطه ای درزیرخاک.
• مبارزه مکانیکی وشیمیایی باعلفهای هرزاطراف مزارع که محل منلسبی برا ی زمستان گذرانی و نیز تکثیرآفت دراوایل فصل بهاربه شمارمیرود.
• کنترل آب آبیاری به منظورجلوگیری ازانتقال کنه ها ازمزارع آلوده به مزارع سالم.
• رعایت صحیح تناوب زراعی

مبارزه با بیماریها

بیماریهای مهم لوبیا شامل بیماریهای خاکزی مانند انواع پوسیدگی فوزاریومی ریشه، زردی فوزاریومی، پوسیدگی رایزوکتونیایی ریشه، پوسیدگی پیتیومی، بیماریهای ویروسی مانند ویروس موزاییک معمولی لوبیا و ویروس موزاییک زردی لوبیا، ویروس موزاییک خیار، و بیماری سوختگی باکتریایی معمولی میباشد.

مبارزه باعلفهای هرز

لوبیا به دلیل رشد نسبتا کند دراوایل دوره رشد نسبت به رقابت باعلفهای هرزحساسیت نشان میدهد. بنابراین کنترل آنها درمراحل اولیه رشداهمیت زیادی دارد. نوع و تعدادعلفهای هرز درمناطق مختلف متفاوت میباشد. امامهمترین آنها شامل: سوروف-ارزن وحشی- تاج خروس- سلمه تره- داتوره- خاکشیر- توق- تاجریزی- کنف وحشی و... میباشد.جهت مبارزه باعلفهای هرزازروشهای شیمیایی وغیرشیمیایی استفاده میشود.

برداشت

زمان برداشت لوبیا به زمان کاشت ونوع رقم بستگی دارد.درارقام رونده غلافها همزمان نمی رسند و برداشت زمانی انجام میگیرد که حدود 65 تا75  درصد غلافها رسیده باشند. دراین زمان میانگین رطوبت دانه ها حدود 35 تا40 درصداست. هنگام برداشت، محصول با دست برداشت شده ودرمزرعه باقی می ماند. زمانی که رطوبت دانه ها به حدود 20  درصدرسیده وغلافها خشک شده باشند، به خرمنگاه منتقل شده وخرمنکوبی می گردند.

• < قبلی